KΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ (ΘΕΩΡΙΑ)

 

ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ- ΘΕΩΡΙΑ

Κ Α Τ Η Γ Ο Ρ Ο Υ Μ Ε Ν Ο (Συντ. Μουμτζάκη σελ. 14-16, 19-20)

Κατηγορούμενο είναι ο προσδιορισμός ο οποίος με τη μεσολάβηση του συνδετικού ρήματος* ,(ή κάποιου μη συνδετικού που όμως έχει ρόλο συνδετικό ) αποδίδει στο προσδιοριζόμενο μια ιδιότητα ή ποιότητα.

ΕΙΔΗ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ:

1.(απλό) κατηγορούμενο

2. γενική κατηγορηματική

3.  επιρρηματικό κατηγορούμενο

4.  προληπτικό κατηγορούμενο

ΣΥΝΔΕΤΙΚΑ  ΡΗΜΑΤΑ

Τα συνδετικά ρήματα συνδέουν το κατηγορούμενο, κυρίως με το υποκείμενο αλλά και με το αντικείμενο. Από τα συνδετικά ρήματα εξαρτώνται το απλό κατηγορούμενο (του υποκειμένου ή του αντικειμένου), το παραβολικό κατηγορούμενο και η γενική κατηγορηματική (όχι το επιρρηματικό και το προληπτικό κατηγορούμενο.)

Τα συνδετικά ρήματα  είναι:

·  Τα συνώνυμα του «εἰμί»: ὑπάρχω, γίγνομαι, διάγω, διατελῶ( =είμαι συνεχώς), διαγίγνομαι, ἐκβαίνω, ἀποβαίνω ,τυγχάνω( =αποβαίνω ,καταντώ), μένω, διαμένω, πέφυκα (=είμαι από τη φύση μου), ἔφυν( =υπήρξα από τη φύση μου), καθίσταμαι (=συμβαίνω)

·  Τα ρήματα εκλογής(προχειριστικά)στη μέση φωνή/διάθεση:  ἐκλέγομαι, χειροτονοῦμαι, αἱροῦμαι, λαγχάνω, ψηφίζομαι, ἀποδείκνυμαι(= διορίζομαι, αναδεικνύομαι)

·  Τα κλητικά ρήματα στη μέση φωνή/διάθεση: λέγομαι, ὀνομάζομαι, καλοῦμαι, προσαγορεύομαι, ἀκούω

·  Τα δοξαστικά ρήματα κυρίως στη μέση φωνή: δοκῶ, φαίνομαι, ὑπολαμβάνομαι, νομίζομαι, πιστεύομαι, κρίνομαι ,ἁλίσκομαι, (πιάνομαι, θεωρούμαι) εὑρίσκομαι(θεωρούμαι)  ,λαμβάνομαι (πιάνομαι, θεωρούμαι).

 

ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ(απλό)

 Το απλό κατηγορούμενο εξαρτάται από τα συνδετικά ρήματα  και είναι στο ίδιο γένος, αριθμό και πτώση με το υποκείμενο –αντικείμενο που προσδιορίζει( υπάρχουν και εξαιρέσεις) .Το  κατηγορούμενο μπορεί να είναι:

-ουσιαστικό: Κῡρός ἐστι βασιλεύς.

 -επίθετο: Σωκράτης ἐστί σοφός.                                                  

-αντωνυμία: Πάτερ εἰμί σός.(=δικός σου)

-αριθμητικό: Οἱ στρατηγοί ἦσαν δέκα.

-μετοχή: Οὗτός ἐστι ὁ φέρων τά ὅπλα.

-απαρέμφατο: Τό λακωνίζειν ἐστι φιλοσοφεῖν.

-επίρρημα: Μάτην ἐστι το μεμνῆσθαι περί τούτων.

-ολόκληρη πρόταση: Ὁ Φίλιππός ἐστι ὅ  τι ἄν τις εἴποι.

- εμπρόθετος προσδιορισμός: Οἱ ἐπιόντες ἦσαν ἀμφί τούς τριάκοντα.

Σημείωση

1. Εμπρόθετη εκφορά του κατηγορουμένου το υποκείμενο, όταν σημαίνει την έννοια του περίπου, δηλαδή ορίζει ποσό κατά προσέγγιση (συχνά με αριθμητικά) εκφέρεται με τις προθέσεις:  ἀμφί, εἱσ περί, ὑπερ + αιτιατική

π.χ. και ἐγένετο οἱ ξύμπαντες ὑπέρ τούς χιλίους

2. Πολλές φορές υποκείμενο γένους αρσενικού ή θηλυκού, ενικού ή πληθυντικού αριθμού δέχεται ως κατηγορούμενο επίθετο γένους ουδετέρου ενικού αριθμού, πλησίον του οποίου τίθεται ή εννοείται η λέξη πρᾶγμα, χρῆμα ή κτῆμα.

Π.χ Νοῦς ὁ μη βέβαιος ἄδικον κτῆμα

ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ

 Όταν το κατηγορούμενο είναι ουσιαστικό, πολλές φορές δε μπαίνει  σε ονομαστική, αλλά σε γενική που λέγεται γενική κατηγορηματική,Είναι μορφή του απλού κατηγορουμένoυ και η μόνη περίπτωση που  δε συμφωνεί σε πτώση , γένος, αριθμό με το υποκείμενο. Η γενική κατηγορηματική εξαρτάται πάντα από συνδετικά ρήματα , αναφέρεται μόνο στο υποκείμενο και μπορεί να δηλώνει:

-          Ύλη :  ὁ ναός ἦν λίθου

-          Κτήση: ἡ οἰκία ἐστι τοῦ πατρός    ( Εδώ εντάσσονται και οι γενικές που δηλώνουν καταγωγή, προέλευση, δημιουργό, π.χ  Κῦρος ὲγένετο πατρός Καμβύσου)

-          Ιδιότητα : οἱ ποταμοί ἦσαν μεγάλου βάθους

-          Καταγωγή:  Σωκράτης ἦν Σωφρονίσκου

-          Αξία : τά δῶρα ἦσαν δύο ταλάντων

-          Διαίρεση : οὗτοι ἦσαν τῶν Κορινθίων

 

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

Το επιρρηματικό κατηγορούμενο δεν συντάσσεται με συνδετικά ρήματα αλλά  κυρίως με ρήματα που δηλώνουν δράση κίνηση ή σκόπιμη ενέργεια. Το επιρρηματικό κατηγορούμενο είναι τις περισσότερες φορές άναθρο επίθετο και σπάνια ουσιαστικό και ισοδυναμεί με επίρρημα το οποίο μπορεί να δηλώνει :

-τόπο                                  "οἱ στρατιῶται ἐσκήνωσαν ὑπαίθριοι

-χρόνο                                "ἀφίχθη δευτεραῖος

-τρόπο                                "ἄσμενος ἔπραξεν ταῦτα

-σειρά                                 "ἔπραξαν ταῦτα πρῶτοι

-σκοπό                               "ἐστάλη διδάσκαλος

 

  Επιρρηματικά κατηγορούμενα είναι συνήθως οι λέξεις:

      ἀντίος (=απέναντι, εχθρικός), αὐτόματος ,ἀργός, ἁθρόος, ἄπρακτος, ἄκριτος,  ἄκων, ἀκούσιος, ἀπότομος, ἄπρακτος, αὐτοκράτωρ(= με απόλυτη εξουσία), αὐτόνομος, αἰφνίδιος, ἄσμενος(=με χαρά),ἄφθονος, βοηθός, γέρων, δεύτερος, δευτεραῖος (τη δεύτερη μέρα) ,εἰρηνοποιός ,  ἑκών , ἑκούσιος ,ἐθελούσιος, ἐναντίος, ἐνιαύσιος (= ετήσιος), ἑσπέριος, θαλάσσιος,  μέγας, μέσος, μετέωρος, νέος ,σκοταῖος(= τη νύχτα),σύμβουλος, τελευταῖος, τριταῖος, φύλαξ ,ὅμορος (=γειτονικός),ὄρθριος, πελάγιος, πολύς ,πρότερος, πρῶτος, στρατηγός, σύμβουλος, ὑπαίθριος, ὑπόσπονδος (=με την προστασία της ανακωχής) , ὕστερος ,ὕστατος, χρόνιος

 του τρόπου: ἄκων, ἀκούσιος, ἐθελούσιος, ἀπότομος, ἑκών/ ἑκούσιος, ἁθρόος, ἀντίος, ἄσμενος,  ἄφθονος, ἐναντίος, ἄπρακτος, αὐτοκράτωρ, αὐτόνομος, ὑπόσπονδος, αὐτόματος ,ἀργός, μετέωρος, μέγας, ἄκριτος,  ὅμορος

  του χρόνου: γέρων, ἐνιαύσιος, ὄρθριος, νέος, σκοταῖος,  τριταῖος, δευτεραῖος, ἑσπέριος,

  του τόπου:  θαλάσσιος,  πελάγιος, ὑπαίθριος,

  του σκοπού: βοηθός, εἰρηνοποιός ,  φύλαξ, στρατηγός, σύμβουλος,

  της σειράς: πρῶτος, δεύτερος, τελευταῖος, ὕστερος ,ὕστατος,

ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

Το προληπτικό κατηγορούμενο (ή κατηγορούμενο του αποτελέσματος) φανερώνει το αποτέλεσμα της έννοιας του ρήματος δηλαδή, προλαμβάνει ιδιότητα που θα αποκτηθεί στο μέλλον και αποδίδεται κατά πρόληψη στο υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος. Μεταφράζεται με τα «ώστε»/ «ώστε να».To προληπτικό κατηγορούμενο είναι πάντα άναρθρο επίθετο και συντάσσεται με ρήματα που σημαίνουν μεταβολή αύξηση ή εξέλιξη του υποκειμένου ή του αντικειμένου.

-        Προληπτικό κατηγορούμενο του υποκειμένου δέχονται τα ρήματα:  αὔξομαι , τρέφομαι, πνέω, αἴρομαι ,ἐκδιδάσκομαι, παρασκευάζομαι, κομίζομαι, τείνω , ῥέω.

-       Προληπτικό κατηγορούμενο του αντικειμένου δέχονται τα ρήματα: αὔξω, αἴρω, τρέφω, παιδεύω, διδάσκω.

Π.χ  ὁ ἄνεμος ἔπνει ἐνάντιος

        ὁ ποταμός ἐρρύει μέγας

        αὐξάνω τήν δύναμιν μεγίστη