ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ Α
ΛΥΚΕΙΟΥ
Οι πιο συχνά
επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις .από την τράπεζα θεμάτων
|
Παράγραφος:
|
·
Να προσδιορίσετε τον τρόπο ανάπτυξης παραγράφου (και πιθανόν
αιτιολόγηση της απάντησης).
· Να βρείτε τα δομικά
στοιχεία μιας παραγράφου (θεματική πρόταση/περίοδος-λεπτομέρειες-κατακλείδα).
Προσοχή! η κατακλείδα δεν υπάρχει πάντοτε.
· Δίνεται μια θεματική
περίοδος και ζητείται η ανάπτυξή της σε 60-80 λέξεις, π.χ. «Η απουσία
των βασικών γνώσεων γραφής και ανάγνωσης μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά
προβληματική» Χρησιμοποιώντας την παραπάνω πρόταση δημιουργήστε μια παράγραφο
60-80 λέξεων.
· Δίνονται συγκεκριμένες
λέξεις/φράσεις του κειμένου και ζητείται η σύνταξη μιας παραγράφου μέσα στην
οποία θα χρησιμοποιούνται οι λέξεις αυτές, π.χ. Να συντάξετε μια
παράγραφο(60-80 λέξεις) με τις παρακάτω λέξεις/φράσεις του κειμένου: έντονα
συναισθήματα, εφηβικές ανησυχίες, αναζητήσεις, έλλειψη
αυτοπεποίθησης, αμφισβήτηση.
· Αιτιολογημένη διαίρεση
μιας παραγράφου σε δύο μέρη. Άρα προσέχετε αν μέσα στην παράγραφο υπάρχουν δύο
«υποθέματα».
· Να γράψετε
πλαγιότιτλους.
|
ΣΥΝΟΧΗ
|
· Να εντοπίσετε
λέξεις/φράσεις που εξασφαλίζουν τη συνοχή (: μετάβαση) είτε από παράγραφο σε
παράγραφο, είτε στο εσωτερικό παραγράφου. Μελετήστε προσεκτικά τη σελ. 273 του
σχολικού βιβλίου, όπου δίνονται οι τρόποι με τους οποίους εξασφαλίζεται η
συνοχή.
· Συχνά ζητείται να
προσδιορίσετε το ρόλο/λειτουργία της λέξης/φράσης που εξασφαλίζει τη
συνοχή. Δηλαδή ποιες σχέσεις δηλώνουν, π.χ αιτιολόγηση, συμπέρασμα,
επεξήγηση. αντίθεση κτλ
Οι διαρθρωτικές
λέξεις και φράσεις ενδέχεται να δηλώνουν:
Ø Αίτιο-αιτιολόγηση: π.χ. επειδή, διότι, εξαιτίας, γι’
αυτό το λόγο, μιας και, αφού (αιτιολογικό), καθώς, …
Ø Αντίθεση-εναντίωση: π.χ. όμως, ωστόσο, αλλά, αν και,
ενώ, μολονότι, και ας, και που, …
Ø Παραχώρηση: π.χ. και αν, ας, και να μη, και αν ακόμα,
που να, …
Ø Όρο-υπόθεση-προϋπόθεση: π.χ. αν, σαν, άμα, με την
προϋπόθεση, σε περίπτωση που, …
Ø Επεξήγηση: π.χ. δηλαδή, με άλλα λόγια, για να γίνω σαφέστερος,
…
Ø Παράδειγμα: π.χ. για παράδειγμα, λόγου χάρη, …
Ø Έμφαση: π.χ. και κυρίως, κατά κύριο λόγο, πρέπει να
τονιστεί, είναι αξιοσημείωτο, …
Ø Απαρίθμηση: π.χ. πρώτον, δεύτερον, καταρχάς, αρχικά,
τέλος, …
Ø Πρόσθεση-συμπλήρωση-προσθήκη: π.χ. επίσης, επιπλέον,
και, επιπρόσθετα, παράλληλα, ομοίως, εκτός των άλλων και, …
Ø Συμπέρασμα-αποτέλεσμα-συγκεφαλαίωση: π.χ. επομένως,
έτσι, συνεπώς, λοιπόν, ώστε, συμπερασματικά, με αποτέλεσμα, εν
κατακλείδι, …
Ø Παραδοχή-βεβαίωση: π.χ. βέβαια, φυσικά, αναμφισβήτητα,
αναμφίβολα, ασφαλώς, …
Ø Συχνότητα: π.χ. συνήθως, συχνά, σπάνια, πολλές φορές…
Ø Αναφορά: π.χ. όποιος, ό,τι, όσο, όσον αφορά, αναφορικά,
όπως, …
Ø Συμφωνία με αναφορική διάσταση: π.χ. «Σύμφωνα με
τα δεδομένα…», βάσει… ή παραπομπή: π.χ. «Σύμφωνα με την
άποψη του…»
Ø Χρόνο (χρονική σειρά, τάξη, αφετηρία, διάρκεια,
τέρμα κ.λπ.): προηγουμένως, ύστερα, έπειτα, πριν, μετά, εντωμεταξύ, όταν, στην
αρχή, κατόπιν, στο τέλος, … ή μεταφορικά χρόνο, π.χ. Τώρα θα
ήθελα να…
Ø Τόπο (τοπικό προσδιορισμό): π.χ. εδώ, εκεί, έξω,
κοντά, … ή μεταφορικά τόπο, π.χ. Εδώ θέλω να σταθώ
στο γεγονός ότι…
Ø Τρόπο: π.χ. έτσι, με αυτόν τον τρόπο, …
Ø Σκοπό: π.χ. για να, να, για το σκοπό αυτό, προκειμένου
να, …
Ø Διάζευξη: π.χ. είτε…είτε, μήτε…μήτε, ή…ή, ούτε…ούτε, …
ή σύζευξη: π.χ. και…και, …
Ø Ενδοιασμό-φόβο: π.χ. μήπως, μη, …
Ø Βούληση-επιθυμία: π.χ. να, θα ήθελα να, …
Ø Ερώτηση-απορία: π.χ. ποιος, πού, πότε, πώς, τι, …
Ø Διάρθρωση κειμένου: π.χ. «το κείμενό μου θα δομηθεί
πάνω σε δύο άξονες», …
Ø Εισαγωγή νέας ιδέας: π.χ. το επόμενο θέμα που πρέπει να
εξετάσουμε είναι…
Ø Συνδυασμό δηλώσεων: π.χ.:
·
· «εκτός εάν»: δηλώνει εναντίωση ή
παραχώρηση και προϋπόθεση
·
· «όταν»: δηλώνει
χρόνο και υπόθεση
·
· «αλλά και»: δηλώνει
προσθήκη και έμφαση
·
· «και κυρίως»:
δηλώνει αναφορά και έμφαση
|
ΣΥΝΩΝΥΜΑ
ΚΑΙ ΑΝΤΩΝΥΜΑ
|
· Ζητούνται συνώνυμα ή
αντώνυμα λέξεων του κειμένου και κάποιες φορές να δημιουργήσετε δικές σας
φράσεις με τις λέξεις αυτές. Προσοχή! όταν δημιουργούμε
φράσεις με δοσμένες λέξεις, πρέπει να φροντίζουμε οι φράσεις μας να
αναδεικνύουν τη σημασία των λέξεων.
|
ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ
ΚΑΙ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ
|
· Να εντοπίσετε τη μορφή
της σύνταξης και να αιτιολογήσετε την επιλογή του συγγραφέα, δηλ. γιατί
επιλέγει την ενεργητική ή παθητική σύνταξη.
· Να μετατρέψετε την
ενεργητική σύνταξη σε παθητική ή το αντίστροφο.
Υπενθύμιση:
Ενεργητική σύνταξη-διάθεση: π.χ.: «Ο Χρήστος χτύπησε τη γάτα»
Με την ενεργητική σύνταξη:
ØΔίνεται έμφαση (εξαίρεται) στο δράστη, δηλαδή στο
πρόσωπο, ζώο ή πράγμα, που προβαίνει σε μια ενέργεια («Ο Χρήστος)
ØΤο ύφος γίνεται πιο άμεσο, προσωπικό, ζωντανό, ενώ ο
λόγος, επειδή ακολουθεί τη λογική σειρά των μετεχόντων στην ενέργεια-δράση,
είναι πιο καθαρός και κατανοητός,
διευκολύνοντας τις διαδικασίες πρόσληψης και κατανόησης των νοημάτων.
Παθητική σύνταξη-διάθεση: π.χ.: «Η γάτα χτυπήθηκε από τον Χρήστο»
Με την παθητική σύνταξη:
ØΗ δράση παρουσιάζεται από την προοπτική-οπτική γωνία
του δέκτη, από την προοπτική δηλαδή αυτού που δέχεται ή βιώνει την ενέργεια
(«Η γάτα»). Άρα, η έμφαση δίνεται στο αποτέλεσμα, δηλ. στη
ρηματική ενέργεια και στο δέκτη της ενέργειας του ρήματος
ØΤο ύφος γίνεται πιο απρόσωπο και τυπικό, ενώ ο λόγος
αποκτά μεγαλύτερη πλοκή και γίνεται πιο σύνθετος.
|
ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΗ/ΔΗΛΩΤΙΚΗ
& ΜΕΤΑΦΡΙΚΗ/ΣΥΝΥΠΟΔΗΛΩΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ (σελ. 153 σχολικού βιβλίου)
|
· Να χαρακτηρίσετε τη
χρήση της γλώσσας (:μεταφορική ή κυριολεκτική) σε συγκεκριμένες φράσεις.
· Να εντοπίσετε μέσα στο
κείμενο παραδείγματα μεταφορικής ή κυριολεκτικής χρήσης της γλώσσας.
· Να δώσετε έναν δικό
σας τίτλο στο κείμενο, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα κυριολεκτικά ή μεταφορικά.
Υπενθύμιση:
Αναφορική λειτουργία / κυριολεκτική χρήση / δήλωση
Η αναφορική λειτουργία της γλώσσας ή του λόγου ταυτίζεται
με την κυριολεκτική χρήση της γλώσσας, οι λέξεις δηλαδή
χρησιμοποιούνται μέσα στο λόγο με τρόπο τέτοιον ώστε να αποδίδουν επακριβώς τη
συγκεκριμένη σημασία και το περιεχόμενο (το σημαινόμενο) της έννοιας
που δηλώνουν (κυριολεκτική σημασία).
Π.χ. «Ξαφνικά ο ουρανός συννέφιασε.»
Ειδικότερα, με την αναφορική λειτουργία
/ κυριολεκτική χρήση / δήλωση:
ü Ο πομπός απευθύνεται
στη λογική-βιωματική λειτουργία του δέκτη…
ü Το βάρος πέφτει στην
πληροφορία του μηνύματος…
ü Έχουμε πιστή
απεικόνιση της πραγματικότητας (ρεαλισμός)…
ü Η σύνδεση των νοημάτων
είναι λογική… και έτσι διευκολύνονται οι διαδικασίες αναγνωστικής
πρόσληψης και κατανόησης των νοημάτων…
Ο λόγος αποκτά αντικειμενικότητα και μεστότητα, έχει ακρίβεια, σαφήνεια.(
Χρησιμοποιείται σε αποδεικτικά δοκίμια και επιστημονικά κείμενα)
Ποιητική λειτουργία / μεταφορική χρήση / συνυποδήλωση
Η ποιητική λειτουργία της γλώσσας ή του λόγου αναφέρεται
στη μεταφορική χρήση της γλώσσας, οι λέξεις δηλαδή αποκτούν
αλληγορική σημασία μέσα στο γλωσσικό περιβάλλον που εντάσσονται (μεταφορική
σημασία).. Έτσι, η πράξη επικοινωνίας αναφέρεται κυρίως στον εαυτό της, στο
ίδιο το μήνυμα και στη μορφή του, σ΄ αυτό που αφήνει να εννοηθεί η χρήση μιας
λέξης, που δε δηλώνεται ρητά, αλλά υπονοείται, υποδηλώνεται, λανθάνει στη
σημασία μιας λέξης (υποδήλωση και συνυποδήλωση).
Π.χ «Ξαφνικά η ψυχή μου συννέφιασε.»
Ειδικότερα, με την ποιητική λειτουργία / μεταφορική χρήση / υποδήλωση ή
συνυποδήλωση:
ü Το βάρος πέφτει στη
μορφή του μηνύματος και κυρίως στην αισθητική απόλαυση που προκαλεί…
ü Ο πομπός διεγείρει και
απευθύνεται κυρίως στη συναισθηματική-συγκινησιακή λειτουργία του δέκτη…
ü Κυριαρχεί η πολυσημία
και η πολυδιάστατη προσέγγιση και ερμηνεία…
ü Ο λόγος αποκτά
υποκειμενικότητα, ρευστότητα.
ü Υιοθετούνται
λογοτεχνικές στρατηγικές, π.χ. υπάρχουν πολλά σχήματα λόγου (μεταφορές,
παρομοιώσεις, εικόνες, προσωποποιήσεις …)…
ü Το ύφος γίνεται
λογοτεχνικό ή λογοτεχνίζον..., ζωντανό..., παραστατικό..., γλαφυρό...
ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΣΕ
ΚΥΡΙΟΛΕΞΙΑ
·
Κούφιες λέξεις→ λέξεις χωρίς νόημα
·
Να μεταφράσει με λέξεις→ μα ερμηνεύσει με
λέξεις
·
Η άρνηση να δεχτούν κάτι μασημένο→ η άρνηση να δεχτούν κάτι έτοιμο,
κάτι ήδη διατυπωμένο
·
Η παραμόρφωση της γλωσσικής δομής αντανακλά→ η παραμόρφωση της γλωσσικής δομής αποδεικνύει/εκφράζει
|
ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΟΣ
|
Πχ « Μήγαρις πώς έχω άλλο τι στο νου μου
πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;» Γιατί
χρησιμοποιεί τα λόγια του Σολωμού; (
άσκηση που υπάρχει μόνο σε ένα κείμενο)
Ο συγγραφέας παραθέτει αυτούσια τα λόγια
του ποιητή Σολωμού κάνοντας επίκληση στην αυθεντία. Έτσι, υποστηρίζει καλύτερα
την άποψή του για την άρρηκτη σχέση γλώσσας και ελευθερίας και γίνεται πιο πειστικός.
Ο Σολωμός εκφράζει τον πόθο του για την
ελευθερία του έθνους, που δεν είναι άσχετος από τη διατήρηση της γλώσσας , καθοριστικό στοιχείο της
εθνικής ταυτότητας . Επίσης, η γλώσσα είναι αυτή που καθορίζει και τα όρια της
ελευθερίας της σκέψης του ανθρώπου. Γι’ αυτό , ο ποιητής δεν έχει τίποτα άλλο στο νου του παρά μόνο τη γλώσσα και την
ελευθερία.
|
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ (σελ. 98-99)
|
|
· Να εντοπίσετε μέσα στο
κείμενο στοιχεία (λέξεις/φράσεις/συντάξεις) προφορικού λόγου και να
δικαιολογήσετε τη χρήση τους.
· Να επαναδιατυπώσετε
τις φράσεις αυτές με πιο επίσημο τρόπο πχ.
α) «τι καλά που ήταν τότε» λέει και ξαναλέει→ μετατροπή σε επίσημο:
επαναλαμβάνει πόσο ευχάριστα περνούσε παλιότερα ή νοσταλγεί την προηγούμενη
περίοδο της ζωής του.
β) η κοινωνία να πάει μπροστά→ να
προοδεύσει
γ) θα πιάσει την καλή→ θα πλουτίσει
δ) τσαλίμια των ποδοσφαιριστών →
επιδεικτικές κινήσεις
ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΟ (
επίσημο→ ανεπίσημο)
α) ανθρώπινη κοινότητα → ομάδα ανθρώπων
β) έχουν ανατραφεί → έχουν μεγαλώσει
γ) η εκμάθηση συνεπάγεται→ η μάθηση έχει
ως αποτέλεσμα
Υπενθύμιση:
Στοιχεία προφορικότητας σ’ ένα γραπτό κείμενο του προσδίδουν την αμεσότητα,
τη ζωντάνια, την απλότητα και την οικειότητα του προφορικού λόγου.
|
ΧΡΗΣΗ
ΕΙΔΙΚΟΥ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ (σελ. 60 σχολικού βιβλίου)
|
· Να εντοπίσετε στο
κείμενο λέξεις/φράσεις ειδικού λεξιλογίου και να δικαιολογήσετε τη χρήση τους.
Υπενθύμιση:
Η χρήση του ειδικού λεξιλογίου εξυπηρετεί τις ανάγκες μιας συγκεκριμένης
επιστήμης ή και επαγγέλματος, για να περιγράψει έννοιες και όρους της. Επίσης,
προσδίδει στο κείμενο επιστημονική ακρίβεια και εγκυρότητα. Με τη χρήση τους ο
συγγραφέας προσπαθεί να ενημερώσει και να πληροφορήσει τον αναγνώστη.
Συναντάται σε επιστημονικά κείμενα αλλά και σε άρθρα όπου ο συγγραφέας
χρησιμοποιώντας τα «κατατοπίζει» καλύτερα τον αναγνώστη για το θέμα. Π.χ λεξιπενία, εγγραμματισμός, κοινωνική
συνοχή, γλωσσική ποικιλότητα, ικανότητα ενσυναίσθησης, αντικαταθλιπτικές ουσίες
κτλ
|
ΣΥΛΛΟΓΙΣΤΙΚΗ
ΠΟΡΕΙΑ (σελ. 72 σχολικού βιβλίου)
|
· Να προσδιορίσετε τη
συλλογιστική πορεία, δηλ. το είδος του συλλογισμού.
|
ΧΡΗΣΗ ΣΗΜΕΙΩΝ ΣΤΙΞΗΣ (Να διαβάσετε τα παρακάτω-χρειάζονται και στη
Λογοτεχνία)
|
Προσοχή ! στα εισαγωγικά, το θαυμαστικό, τα αποσιωπητικά, τις
παρενθέσεις και τις παύλες.
Ο ρόλος των σημείων στίξης
Τα σημεία στίξης ενδέχεται να λειτουργούν μέσα στο λόγο ως:
Ø Ερωτηματικό: ενδέχεται να δηλώνει απορία… ή ειρωνεία...
Ø Θαυμαστικό: ενδέχεται να δηλώνει θαυμασμό..., κατάπληξη..., έκπληξη... ή
αμφισβήτηση... ή ειρωνεία...
Ø Εισαγωγικά: ενδέχεται να δηλώνουν έμφαση... ή ειρωνεία... ή μεταφορική
χρήση της λέξης που περικλείουν...
Ø Αποσιωπητικά: ενδέχεται να δηλώνουν απορία... ή αγανάκτηση,
αποστροφή... ή δισταγμό, αποθάρρυνση... ή χιούμορ... ή ειρωνεία...
Θαυμαστικό(!) βάζουμε:
α) στις επιφωνηματικές προτάσεις για να δηλώσουμε κάποιο συναίσθημα (Ο αδελφός
του πέρασε στο Πανεπιστήμιο!)
β) σε προστακτικές προτάσεις (Δώσε μου και μένα λίγο παγωτό!),
γ) σε προσφωνήσεις προσώπων σε ελλειπτικές προτάσεις (Μαρία!) και
δ) για να δώσουμε έμφαση (Αποφάσισα να αγοράσω και κινητό!)
ε) για να δηλώσουμε ειρωνεία ή αμφισβήτηση για κάτι που μοιάζει απίστευτο,
εξωπραγματικό ή ανόητο [επισήμανση: όταν αναφέρεται σε λέξη μόνο της πρότασης,
τότε το βάζομε σε παρένθεση: (!)], π.χ. Ισχυρίζεται πως μόνος του (!) τα
κατάφερε,
στ) σε προτάσεις ερωτηματικού τύπου, αλλά κατ΄ ουσία επιφωνηματικές
(Πού φθάσαμε εμείς οι δυο!)
Ερωτηματικό(;) βάζουμε:
α) Στο τέλος ευθείας ερωτηματικής πρότασης, όπου δηλώνει
απορία / αμφιβολία/άγνοια
β)Στις ρητορικές ερωτήσεις. Οι ερωτήσεις αυτές δεν
περιμένουν απάντηση, διότι ερωτούν για κάτι που θεωρείται αυτονόητο, οπότε η
ρητορική ερώτηση αντιστοιχεί με ισχυρή κατάφαση-απόφανση αυτού που ρωτάει (π.χ.
«Ποιος γονιός δε χαίρεται να βλέπει το παιδί του να προκόβει;» και εννοείται
«όλοι, οι πάντες, ο κάθε γονιός»). Επίσης, μέσω της ρητορικής ερώτησης, ο
ερωτών εκφράζει την προσωπική του άποψη ή στάση γι’ αυτό που ρωτάει (εκφράζει
δηλαδή αποδοκιμασία, επίπληξη, υπόδειξη, συμβουλή, ευχή), π.χ. «Γιατί να τον
ακούσω;» (εννοείται: «μακάρι να μην τον άκουγα!» → ευχή μη πραγματοποιήσιμη).
Τέλος, συχνά διατυπώνουμε μια ρητορική ερώτηση και δίνουμε απάντηση με αυτό που
η ίδια η ερώτηση υπονοεί (Τι μπορούσα να κάνω; Μόνο να φύγω μπορούσα.).
γ) Στις ερωτήσεις παράκλησης ή προσταγής. Είναι οι ερωτήσεις
που κάνουμε σε κάποιον, προκειμένου να τον παρακαλέσουμε να κάνει κάτι (Μου
δίνεις, σε παρακαλώ, το στυλό;), να τον παροτρύνουμε για κάτι (Τι λες; πάμε;) ή
να τον προστάξουμε να κάνει κάτι, εκφράζοντας τη δυσφορία και αγανάκτησή μας
(Δεν σταματάτε τώρα να φωνάζετε;).
δ) Για να δηλώσει σχόλιο: ειρωνεία ή αμφιβολία ή αμφισβήτηση. Και
αν αναφέρεται σε λέξη μέσα στην πρόταση, μπαίνει σε παρένθεση (π.χ.: Περηφανευόταν
πως ήταν ο καλύτερος(;) κυνηγός.)
Εισαγωγικά βάζουμε (« »):
α) για να παραθέσουμε επακριβώς κάτι που έχει πει κάποιος άλλος σε ευθύ λόγο («Θα
σε βοηθήσω» μου είπε ο φίλος μου, όμως μετά εξαφανίστηκε.),
β) για να δηλώσουμε ότι μια λέξη που χρησιμοποιούμε έχει μεταφορική σημασία,
της προσδίδουμε δηλαδή μια ιδιαίτερη σημασία ή απόχρωση νοήματος (Μόλις ο
Χρήστος τελείωσε το ανέκδοτα, έγινε «σεισμός» από τα
γέλια μέσα στην τάξη),
γ) για να επισημάνουμε και να δώσουμε έμφαση σε μια λέξη (Βαρέθηκα να κάνω
τον «βλάκα», θα του απαντήσω όπως του ταιριάζει) και
δ) για να δείξουμε πως αποστασιοποιούμαστε από κάτι (Η διάκριση των μαθητών
σε «καλούς και κακούς» είναι απαράδεκτη).
ε) για να αναφέρομε λέξεις ή φράσεις που δεν ανήκουν στην κοινή γλώσσα (π.χ. Η
«ύβρις» σύμφωνα με την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ήταν…)
στ) για να εστιάσουμε στον όρο-σημασία-περιεχόμενο μιας λέξης ή φράσης (π.χ. Με
τη λέξη «εξανδραποδισμός» εννούμε…)
ζ) για να εντάξουμε στο λόγο μας μια ξένη λέξη (π.χ. Το «bullying»
…)
η) για να αποδώσουμε τίτλους βιβλίων, θεατρικών και κινηματογραφικών έργων,
εφημερίδων, ομάδων… ή επιγραφές, επικεφαλίδες κ.λπ. (π.χ. «Τα σταφύλια της
οργής» του Στάινμπεκ …)
θ) για τους διαλόγους, όταν δεν γίνεται χρήση της παύλας (για να διακρίνονται
τα πρόσωπα):
«Τι είναι η ζωή;» μονολόγησε ο γερο-Θόδωρος.
«Ένα ποτήρι νερό» συμπλήρωσε ο Γιάννης.
«Τι είναι η ζωή;» μονολόγησε ο γερο-Θόδωρος.
«Ένα ποτήρι νερό» συμπλήρωσε ο Γιάννης.
Αποσιωπητικά βάζουμε (…):
α) για να δηλώσουμε πως κάτι το αποσιωπούμε σκόπιμα, πως δεν θέλουμε να το
αναφέρουμε (εύκολα, βέβαια, εννοείται), ή είναι κάτι που δε λέγεται εύκολα (Τα
μεταξωτά βρακιά θέλουν και επιδέξιους…) ή είναι κάτι που καλό είναι να
μη γίνει (Μη το ξανακάνεις αυτό, γιατί…).
β) για να δηλώσουμε κάποιο συναίσθημα ή/και σχόλιο, π.χ. θαυμασμό, ειρωνεία,
συγκίνηση, φόβο, δισταγμό, ντροπή, περιφρόνηση, απειλή κτλ., για όσα θα
σημειωθούν αμέσων κατόπιν, π.χ.: «Μην το ξαναπείς, γιατί…»
γ) για να υπονοήσουμε ή να δηλώσουμε πως ακολουθούν και
άλλα παρόμοια στοιχεία, τα οποία για συντομία δεν τα αναφέρουμε (λειτουργεί,
τότε, όπως το «κ.λπ.»), π.χ. « Ήταν όλοι εκεί, ο Γιώργος, ο Βασίλης, η Αρετή…, όλοι
οι παλιόφιλοι.»
δ) για να δηλώσουμε κάποιο υπονοούμενο (Είχαμε πάει όλοι, η Άννα όμως
απουσίαζε…)
ε) πριν από μια λέξη για να κάνουμε μια μικρή παύση της ομιλίας
και να δώσουμε έμφαση σε αυτή (Και ύστερα οι καλές μέρες έγιναν… κακές
και ανάποδες).
στ) για να δηλώσουμε πως ένα τμήμα από αυτό που παραθέτουμε παραλείπεται (στις
περιπτώσεις αυτές τα αποσιωπητικά τοποθετούνται μέσα σε αγκύλες), π.χ.: «Τα
πράγματα [...]είναι αδύνατον.».
ζ) σ' ορισμένες περιπτώσεις, και μετά από θαυμαστικό ή ερωτηματικό,για να
δείξουμε ένα σταμάτημα στην ομιλία, π.χ.: «Και τι δε θά 'κανα! ...
Αρκεί να μου έδινες μία ακόμη ευκαιρία.» «Πιστεύεις πως δεν μπορώ ; ...»
η) και στην περίπτωση της δισταχτικής ομιλίας, χωρίς ν' αποσιωπούμε τίποτα,
προκειμένου να τονίσουμε όσα θα ακολουθήσουν.
Διπλή τελεία (:) βάζουμε:
α) για να παραθέσουμε ένα σύνολο-κατάλογο στοιχείων (Αγόρασα: βιβλία,
μολύβια και κόλλες αναφοράς.),
β) για να παραθέσουμε κατά λέξη σε ευθύ λόγο κάτι που είπε κάποιος ή
είναι παράθεμα από ξένο κείμενο ή απόφθεγμα ή παροιμία (Ο
καθηγητής είπε: «όποιος δεν …»),
γ) για να συνδέσουμε δύο προτάσεις, από τις οποίες η δεύτερη επεξηγεί ή
είναι αποτέλεσμα της πρώτης (π.χ.: Σκεπτόμουν και τούτο: να φύγω… / Η γνώση
έχει μεγάλη σημασία για τον άνθρωπο: τον βοηθάει να σκεφτεί
καλύτερα, να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα…»).
Παρένθεση ( ) βάζουμε κυρίωςγια να περικλείσουμε, απομονώσουμε και να παραθέσουμε:
α) κάποιο δευτερεύον, πρόσθετο στοιχείο που θα μπορούσε
να παραλειφθεί, π.χ. Χθες το βράδυ (γύρω στις 11:00) εμφανίστηκε
ξαφνικά ο θείος μου στο σπίτι.,
β) κάποια στοιχεία που επεξηγούν ή συμπληρώνουν τα λεγόμενα και
είναι απαραίτητα για να κατανοήσει ο δέκτης αυτά που λέμε, π.χ.: Στη Λήμνο
μπορείτε να δοκιμάσετε φλομάρια (χυλοπίτες δηλαδή) με
κόκορα, τσουρέκια (δεν είναι γλυκό, αλλά στριφτές πίτες με τυρί) και
άλλα πολλά.,
γ) παραπομπές, είτε σε συγγραφείς είτε σε συγγράμματα, π,χ, «Το γράμμα
αποκτείνει, το δε πνεύμα ζωοποιεί», είπε ο Παύλος (Προς Κορινθίους Β' 3.6),
δ) κάποιο παράδειγμα
ε) προσωπική μας άποψη-θέση πάνω σε κάτι ή προσωπικά σχόλια, τα οποία
μπορεί να δηλώνουν π.χ. ειρωνεία, αμφισβήτηση, αγανάκτηση κ.λπ
Ενωτικο (-) βάζουμε:
α) για να δηλώσουμε την ένωση στοιχείων (άνεμοι δυτικοί-βορειοδυτικοί
έπνεαν σήμερα),
β) για να δηλώσουμε διάζευξη («ή») (Άκουσα τρία-τέσσερα τραγούδια),
γ) για να συνδέσουμε δύο ονόματα (Υπογραμμίστε τις λέξεις-κλειδιά του
κειμένου),
δ) για να ενώσουμε στοιχεία της ίδιας κατηγορίας (Θα τα πω ορθά-κοφτά.),
ε) για να δηλώσουμε το χρονικό διάστημα (Δευτέρα- Παρασκευή δουλεύω μέχρι
το βράδυ) κ.λπ.
στ) για αλλαγή του συνομιλητή σ' ένα γραπτό κείμενο διαλόγου όταν
δεν χρησιμοποιούνται εισαγωγικά.
ζ) για να φανεί μεγαλύτερη η αντίθεση των προηγούμενων με τ' ακόλουθα,
π.χ.: Ξεκίνησαν – μα δε θα φτάσουν ποτέ!
Η παύλα είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί στο τέλος μιας παραγράφου, αμέσως
μετά την τελεία, δηλώνοντας ότι έχει ολοκληρωθεί ένα θέμα, μια νοηματική
ενότητα. (Σημείωση: Από εδώ βγήκε και η φράση: «τελεία και παύλα»,
δηλαδή τελείωσε τελείως το ζήτημα.)
Διπλή παύλα (- -) βάζουμε:
για να κλείσουμε μέσα τους μια φράση ή μέρος αυτής, η οποία επεξηγεί αυτό
που λέμε, συνήθως υπό τημορφή παραδείγματος, ή δίνει κάποιες πρόσθετες πληροφορίες, στις οποίες
θέλουμε να εστιάσουμε την προσοχή μας.
|
ΧΡΗΣΗ Α’
ΚΑΙ Β’ ΠΡΟΣΩΠΟΥ
|
Το α’ και β’ πρόσωπο δίνουν στο κείμενο προσωπικό τόνο ( το α΄πρόσωπο
δείχνει και υποκειμενικότητα), δημιουργούν κλίμα οικειότητας και αμεσότητας με
τον αναγνώστη. Επίσης, συχνά εμπλέκουν τον αναγνώστη στην προβληματική του κειμένου
και τον ευαισθητοποιούν ( το α΄πληθυντικό δηλώνει και καθολικότητα).
|
ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ
ΑΦΗΓΗΣΗΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
|
Οι εκφράσεις που
δηλώνουν χρόνο παραπέμπουν στην τεχνική
της αφήγησης ( η αφήγηση εκτυλίσσεται
στον άξονα του χρόνου)
π.χ. « Όλοι έχουμε καταλάβει ότι κατά τη διάρκεια της ζωής μας….. Μπορεί για ένα διάστημα….έπειτα …μετά από
λίγο καιρό»
|
ΧΡΗΣΗ
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
|
(Προφανώς εξυπηρετεί τη θεματική του κειμένου. Άρα, κατά περίπτωση, το
αιτιολογείτε.)
Ο συγγραφέας με τη χρήση ξενόγλωσσων λέξεων καταφέρνει να
γίνει πιο άμεσος και πιο προσιτός στον αναγνώστη, αφού αυτές οι λέξεις
χρησιμοποιούνταιι συχνά. Ωστόσο, πιθανόν θέλει έμμεσα να εκφράσει και να
στιγματίσει την επίδραση που δεχόμαστε από ξένους πολιτισμούς στη γλώσσα αλλά
και στον τρόπο ντυσίματος και κουλτούρας.
ΧΡΗΣΗ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ
Οι ερωτήσεις δίνουν στο λόγο ζωντάνια, υποκινούν το ενδιαφέρον του
αναγνώστη, τον εισάγουν στην προβληματική του κειμένου. Συχνά, είναι ένας
αποτελεσματικός τρόπος μετάβασης (συνοχής) από παράγραφο σε παράγραφο.
