ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Από την παραδοσιακή στη μοντέρνα ποίηση  

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Παρνασσισμός

           

           

Από το βιβλίο Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου μελετάμε τα ποιήματα:

 

Κ. Παλαμάς: «[Πατρίδες! αέρας, γη…]» (σ. 421)

Ι. Γρυπάρης: «Εστιάδες» (σ. 456)

Α. Σικελιανός: «Δείπνος» (σ. 467)

 

Κοινές ερωτήσεις

 

1.     1.Να αναγνωρίσετε χαρακτηριστικά της  παραδοσιακής ή μοντέρνας ποίησης στα ποιήματα.

2.     2.Να εντοπίσετε γνωρίσματα του λογοτεχνικού ρεύματος του παρνασσισμού στα ποιήματα (να γίνει αναφορά σε συγκεκριμένους στίχους). Σε ποια σημεία υπάρχει διαφοροποίηση του ελληνικού από τον γαλλικό παρνασσισμό;

3.     3.Να εντοπίσετε και να καταγράψετε τις λέξεις ή τις φράσεις που νομίζετε ότι λειτουργούν ως σύμβολα στα  ποιήματα και να εξηγήσετε τη λειτουργία τους.

         4.Να επισημάνετε εκφραστικά μέσα και εκφραστικούς τρόπους (μεταφορές, παρομοιώσεις, εικόνες και  στοιχεία που αφορούν στη γλώσσα, όπως λόγιες, λαϊκές, ιδιωματικές ή αντιλυρικές λέξεις κ.λ.π.) και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους.

5.     5.Να σχολιάσετε σύντομα τα βασικά θέματα των ποιημάτων και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με  αντίστοιχες παραπομπές.

 

Ατομικές εργασίες

 

1.    1.Ποιο φιλοσοφικό προβληματισμό εκφράζει ο Παλαμάς στο συγκεκριμένο ποίημα σχετικά με τη ζωή, τη φύση και την ύπαρξη του ανθρώπου;

2.       2.Να βρείτε πληροφορίες για τις Εστιάδες Παρθένες ως μυθολογικά πρόσωπα στην Αρχαία Ρώμη. Πώς αξιοποιεί ο ποιητής αυτή τη μυθική παράδοση; Τι συμβολίζουν, τελικά, οι Εστιάδες;

3.     3.Με βάση τον πίνακα «Ο όρκος  των Ορατίων» του Ζαν Λουί Νταβίντ και το ποίημα του Γρυπάρη, να αναφερθείτε στις επιρροές που άσκησε η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα στο κίνημα του Παρνασσισμού τόσο στη λογοτεχνία όσο και στη ζωγραφική.

4.     ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ και ο ρόλος τους στη σημερινή κοινωνία (άρθρο του Μ. Πλωρίτη)

«Ο αληθινός πνευματικός άνθρωπος όχι μόνο στοχάζεται για τον εαυτό του και τους άλλους μα και δρα για τους άλλους». Πνευματικός άνθρωπος, που πιστεύει πως είναι «επαρκής καθ’ εαυτόν», είναι στείρος εγωιστής και άγονος ομφαλοσκόπος. Ο αληθινός πνευματικός άνθρωπος όχι μόνο στοχάζεται για τον εαυτό του και τους άλλους, μα και κάτι περισσότερο: δρα για τους άλλους. Όσο σοφός, όσο «ευλογημένος» κι αν είναι, άμα παραμένει αδρανής, καταντά άχρηστος.  Και το χρέος αυτό του πνευματικού ανθρώπου γίνεται πολλαπλάσιο σε ώρες κρίσης – κρίσης ιδεών, αρχών, θεσμών, δικαιωμάτων. Τότε, προπάντων, έχει καθήκον ο πνευματικός άνθρωπος να δράσει, να μιλήσει, ν’ αγωνιστεί, για να υπερασπίσει τα «παλλάδια» τα δικά του και της κοινωνίας, για να φωτίσει τους αφώτιστους να νικήσει τους νωθρούς, να γαλβανίσει τους ενθουσιώδεις, να ξεσκεπάσει τους καπήλους, να καταγγείλει τους επιτήδειους. Τότε, όταν απειλείται η ελεύθερη σκέψη, ο ελεύθερος λόγος, δηλαδή, η ίδια η υπόσταση του πνευματικού και κάθε ανθρώπου, θα δείξει ο πνευματικός άνθρωπος αν «τηρεί» πραγματικά την «πίστη» που επαγγέλλεται. Σωπαίνοντας από αυταρέσκεια, δειλία ή καιροσκοπία, όχι μόνο προδίνεται αλλά και προδίνει. «Αδικεί πολλάκις ου μόνον ο ποιών τι, αλλά και ο μη ποιών», λέει ο Μάρκος Αυρήλιος. Και ο πνευματικός άνθρωπος που σωπαίνει στις κρίσιμες ώρες αδικεί όχι μόνο τους άλλους μα, σε τελευταία ανάλυση, και τον ίδιον τον εαυτό του. Γιατί, κλείνοντας τα μάτια του στο εξανδραποδισμό των γύρω του, θα τ’ ανοίξει μια μέρα και θα δει πως έχει γίνει ανδράποδο και ο ίδιος.    Σε τέτοιες ώρες κρίσης δείχνει ο πνευματικός άνθρωπος αν είναι οδηγός ή οδηγούμενος, «όρθιος ή ορθούμενος», αν στέκεται όρθιος μόνος του ή τον στήνουν όρθιο οι άλλοι. Αλλά πνευματικός άνθρωπος που δέχεται το ρόλο του ουραγού της αγέλης, που παραδέχεται να «πειθαρχεί» σε κατάσταση ανδρείκελου, που απαρνιέται το σπουδαιότερο κι ευγενικότερο μέρος της αποστολής του, παύει να είναι πνευματικός ηγέτης [...]. Μ. Πλωρίτης.

          --Ποιους θεωρείτε εσείς πνευματικούς ανθρώπους; Τους ταυτίζετε με τους διανοουμένους;

         ---Υπάρχουν στην εποχή μας; Ακούγεται η φωνή τους; Ποιος είναι ο ρόλος τους στις παρούσες συνθήκες;

---Να απευθύνετε  μία γραπτή επιστολή  στην πνευματικούς ανθρώπους του τόπου μας, τονίζοντας τις      ευθύνες και τις υποχρεώσεις τους απέναντι στο κοινωνικό σώμα.

5.     Στο ποίημα του Ι. Γρυπάρη ποιο θαύμα περιμένει ο ποιητής και τι ελπίζει απ’ αυτό;

6.     Στο ποίημα του Α. Σικελιανού α) ποια συναισθηματική κατάσταση κυριαρχεί στην πρώτη και ποια στη δεύτερη στροφή; β) σε ποιους στίχους υποδηλώνεται η βαθύτερη επικοινωνία του ανθρώπου με τη φύση και με ποια εικόνα;

7.     Να βρεθούν οι ορισμοί των λέξεων: διασκελισμός, ρυθμός, αφού συμβουλευθείτε τη διεύθυνση του λεξικού λογοτεχνικών όρων: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-A111/683/4522,20474/

Και τον όρο: λυρικά στοιχεία  από τη διεύθυνση : http://fotodendro.blogspot.gr/2012/11/v-behaviorurldefaultvmlo.html

 

 

 

 

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ   ΠAΡΝΑΣΣΙΣΜΟΥ

 

 Ο παρνασσισμός αντιδρώντας στη θεματική του ξεπεσμένου ρομαντισμού αλλά και στο ατημέλητο ύφος και στους υπερβολικούς αισθηματισμούς του, αναζήτησε την έμπνευσή του στην κλασική παράδοση, κυρίως στον αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό πολιτισμό.

 

Νέα Αθηναϊκή Σχολή (γενιά του 1880)

Λογοτεχνικό κίνημα που εμφανίζεται στη Γαλλία στα μέσα του 19ου αι. ως στο Ρομαντισμό.

·        Δίνει μεγάλη σημασία στην ακρίβεια της έκφρασης και στη λεπτομέρεια

·        Καλλιεργεί ποίηση απρόσωπη και αντικειμενική,

·        Υιοθετεί απόλυτα ισορροπημένο και ψυχρό ποιητικό τόνο (ποίηση χωρίς αληθινή ζωή, χωρίς ανθρώπινη παρουσία, χωρίς συναίσθημα)

·        Επιδιώκει την απουσία κάθε συναισθήματος, πάθους, έντασης. Οι Έλληνες παρνασσιακοί διατήρησαν αρκετά το συναίσθημα στην ποίησή τους κυρίως όσον αφορά κάποια υποκειμενική στάση απέναντι στα θέματά τους.

·        Επιδιώκει να εκφράσει την ηρεμία, τη γαλήνη , την απάθεια. Οι Έλληνες παρνασσιακοί δεν έφτασαν ποτέ στην τέλεια απάθεια.

·        Υιοθετεί την πλαστικότητα και την αρμονία της κλασικής τέχνης

·        Ενδιαφέρεται υπερβολικά για τη μορφή

·        Σέβεται τους ρυθμικούς, μετρικούς και στιχουργικούς κανόνες

·        Επεξεργασία του στίχου

·        Ομοιοκαταληξία

·        Θέματα: μυθολογία, ιστορία, χαμένοι πολιτισμοί της αρχαιότητας (ελληνικός και ινδικός πολιτισμός ) και απεικονίζουν εξωτικά τοπία, ζώα, έργα τέχνης κτλ

·        Δημοτική γλώσσα (γενιά του δημοτικισμού)

·        Απλότητα στην έκφραση, καθημερινότητα, θέρμη της καθημερινής ομιλίας

·        Η επιθυμία τους για συμμετρία και μορφική τελειότητα τους έστρεψε σε ποιήματα σταθερής μορφής πχ σονέτα, μπαλάντες κτλ

 

Έλληνες ποιητές που έγραψαν κυρίως παρνασσιακά ποιήματα:

 

Κωστής Παλαμάς, Ιωάννης Γρυπάρης, Γεώργιος Δροσίνης, Αριστομένης Προβελέγγιος, Λορέντζος Μαβίλης, Άγγελος Σικελιανός, Κώστας Βάρναλης (μεταγενέστεροι), ...

 

 

Σονέτο (ή δεκατετράστιχο)

Είναι ποίημα σταθερής μορφής και συνήθως λυρικού περιεχομένου. Η ονομασία «σονέτο» προέρχεται από την ιταλική γλώσσα: sonetto = σύντομος, μικρός ήχος∙ μικρό σύντομο τραγούδι, τραγουδάκι (στα λατινικά sonus = ήχος). Η ελληνική ονομασία «δεκατετράστιχο» είναι περισσότερο εύστοχη: στηρίζεται σ’ ένα εξωτερικό γνώρισμα, που είναι ο σταθερός αριθμός στίχων.

Το σονέτο στην κλασική καταρχήν μορφή του, παρουσιάζει τα ακόλουθα εξωτερικά χαρακτηριστικά:

α) είναι ποίημα ολιγόστιχο∙ αποτελείται από δεκατέσσερις στίχους, που κατανέμονται σε τέσσερις στροφές

β) οι δύο πρώτες στροφές είναι τετράστιχες, ενώ οι δύο τελευταίες τρίστιχες∙ έχουμε δηλαδή το σχήμα: 4 – 4 – 3 – 3

γ) το μέτρο είναι κανονικά ιαμβικό και οι στίχοι ενδεκασύλλαβοι

δ) στις δύο πρώτες τετράστιχες στροφές, η πιο συνηθισμένη μορφή ομοιοκαταληξίας είναι η σταυρωτή (α ββ α)

ε) στις δύο τελευταίες τρίστιχες στροφές η ομοιοκαταληξία μπορεί να παρουσιάζει ποικίλους συνδυασμούς και τύπους. Πάντως, ένας τουλάχιστον στίχος της μιας στροφής πρέπει να ομοιοκαταληκτεί με έναν της άλλης.