ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΧΑΣΜΑ ΓΕΝΕΩΝ

 

Το χάσμα των γενεών

 

 Ορισμός : o όρος είναι μετάφραση του αγγλικού Generation Gap. Εντοπίζεται στις διαφορές της γενιάς των ώριμων και της γενιάς των νέων, σε θέματα αντίληψης του κόσμου, του νοήματος της ζωής, του κύρους των αξιών, του τρόπου καθημερινής συμπεριφοράς.

 

  Ιστορική ανασκόπηση : το φαινόμενο αυτό δεν είναι καινούριο : η ύπαρξή του εντοπίζεται ήδη στον Όμηρο (ο Νέστορας, όταν αισθάνεται την ανάγκη να πάρει το λόγο και να μιλήσει στους εξαγριωμένους από θυμό πολέμαρχους, τον Αγαμέμνονα και τον Αχιλλέα, αναφέρεται σε παλαιότερους ήρωες, οι οποίοι ήταν παλικάρια που όμοιά τους δεν έχουν ξαναγίνει. Επίσης μην ξεχνάμε τα γεγονότα το Μάη του ΄68 στη Γαλλία (κίνημα γενικότερης πολιτικής, κοινωνικής, πολιτιστικής αμφισβήτησης που εκδηλώθηκε με μια σειρά μαχητικών διαδηλώσεων και μια τεράστια διαδήλωση στις 13 Μαΐου υποκινημένη από τα γαλλικά εργατικά συνδικάτα)  και στην Ελλάδα, την «ανταρσία» της νεολαίας μας στα Πανεπιστήμια ύστερα από το 1974.

    Μορφές φαινομένου:   α)  σε διαπροσωπικό επίπεδο : κυρίως στο πλαίσιο της οικογένειας ή στο σχολικό χρόνο. Εκφράζεται με έντονες διαφωνίες και αντιπαραθέσεις μεταξύ των νέων και εκπροσώπων της άλλης γενιάς .Στην περίπτωση αυτή δεν εμφανίζεται η τάση συνολικών αντιλήψεων ή συλλογικών αντιδράσεων από την άλλη γενιά. Η αντίθεση έχει προσωπικό χαρακτήρα ( προσωποπαγής)     ,  β)  σε ιδεολογικό επίπεδο: εκφράζεται ως γενικευμένη εναντίωση, διάθεση αντιπαράθεσης και απορριπτική στάση απέναντι στο σύνολο των ατόμων της άλλης γενιάς. Εκπηγάζει από την άκριτη υιοθέτηση στερεότυπων αντιλήψεων και προκαταλήψεων που αντιμετωπίζει ισοπεδωτικά το σύνολο των μελών μιας γενιάς, προσδίδοντάς τους μόνο αρνητικά χαρακτηριστικά.

 

Οι νέοι επικρίνονται από τους πρεσβυτέρους ως:

ü  Αντιδραστικοί, επαναστάτες, ριζοσπαστικοί, ασυμβίβαστοι, ανώριμοι, επιπόλαιοι, αφελείς, ανεύθυνοι, ευθυνόφοβοι, ασυνεπείς, ατίθασοι, δίχως σεβασμό, δίχως πείρα, αγνώμονες, οξύθυμοι, εγωιστές.

 

Οι   μεγάλοι   κατηγορούνται από τους νέους ως:

ü  Συντηρητικοί, οπισθοδρομικοί, αδιάλλακτοι, εγωιστές, από­λυτοι, καταπιεστές, προγονόπληκτοι, δίχως κατανόηση, κομφορμιστές, συμβιβασμένοι, αντιπρόσωποι του κατεστημέ­νου, πιστεύουν πως η δική τους γε­νιά ήταν καλύτερη

 

 

 

 

 Αίτια εμφάνισης του φαινομένου :

 

ü  Οι ιδιαίτερες συνθήκες (κοινωνικές, πολιτικές, πολιτιστικές κ.α.) κάθε εποχής. Τότε μια γενεά διαμορφώνει:

Ø  τις δικές της αξίες

Ø  τους κοινωνικούς στόχους

Ø  τα ιδανικά της

ü  Η κοινωνία και οι ανάγκες διαφέρουν, αλλά ο άνθρωπος δεν προσαρμόζεται πάντα σ` αυτές, παραμένει, συχνά, προσκολλημένος σε ιδέες και αρχές που δημιούργησε στην πε­ρίοδο της νεότητας.

ü  Η διάσταση νέων δημιουργεί κάποια προκατάληψη και σχετική αδιαλλαξία και στις δύο πλευρές. Έτσι:

Ø  οι νέοι απορρίπτουν «εκ των προτέρων» τους μεγαλύτερους ως συντηρητικούς και συμβιβασμένους και οι μεγαλύτεροι τις νεανικές ιδέ­ες στο όνομα της «πείρας» που έχουν αποκομίσει από τη ζωή. Κατ` αυ­τόν τον τρόπο λιγοστεύουν οι απόπειρες  προσέγγισης τους και επέρχεται η έλλειψη επικοινωνίας.

ü  Ο νέος περνά μια μεταβατική ηλικία. Στην οποία επικρατεί κρίση προσωπική, ιδεολο­γική, ηθική, προκειμένου να γνωρίζει τον εαυτό του και τη ζωή. Όλα εί­ναι συγκεχυμένα στη συνείδηση του, πέφτει σε αντιφάσεις, αισθά­νεται ανασφαλής και εκδηλώνει επιθετική συμπεριφορά. Έρχεται, λοι­πόν, σε σύγκρουση με τον εαυτό του και τον κοινωνικό του περίγυρο.

ü  Τα αρνητικά κοινωνικά-οικονομικά και πολιτικά φαινόμενα μιας εποχής αρκετοί νέοι τα αποδίδουν συνολικά στις προηγούμενες γενεές. Αυτό συμβαίνει λόγω της πολιτικής τους ανωριμότητας και της έλλειψης ορθής πολιτικοποίησης.

ü  Οι νέοι, διαχρονικά, διακρίνονται για ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Τέτοια είναι:

Ø  ο ρομαντισμός και ο έντονος συναισθηματισμός.

Ø  η περίσσεια ενεργητικότητα με την οποία είναι φύσει φορτισμένοι λόγω της βιολογικής τους ακμής.

Ø  η στράτευση τους σε αξίες, ιδεολογίες και οραματισμούς για τη δημι­ουργία ενός καλύτερου.

Ø  η απορριπτική τους διάθεση απέναντι στις παραδοσιακές αξίες, τις αυθεντίες και τις συμβατικότητες.

Ø  η αποτίμηση με διαφορετικά κριτήρια από τους μεγαλύτερους των ηθικών αξιών.

Ø  η αναζήτηση και ευκολότερη υιοθέτηση των νεωτερισμών κ.α.

ü  Οι μεγαλύτεροι είναι:

Ø  ρεαλιστές, πιο ορθολογιστές σε σχέση με τους νέους.

Ø  επιφυλακτικοί στο καινούριο λόγω των πολλών διαψεύσεων τους στο παρελθόν.

Ø  πιο συντηρητικοί, συμβιβαστικοί και διαλλακτικοί.

Ø  φορείς παραδοσιακών αντιλήψεων, αρχών και αξιών μιας άλλης εποχής.

Ø  λιγότερο τολμηροί και αποφασιστικοί, λόγω αρνητικών εμπειριών

ü  Ο νέος επιδιώκει αλλαγές, ανανέωση και έτσι συγκρούεται με το συ­ντηρητισμό των μεγάλων που επιθυμούν αναλλοίωτους τους θεσμούς που έχουν δημιουργήσει. Οι νέοι επιζητούν γρήγορες και επαναστατικές («εκ βάθρων») αλλα­γές. Οι μεγάλοι προτιμούν τις σταδιακές, με πολλές μεταβατικές φάσεις.

ü  Επιπλέον, το φαινόμενο οξύνεται, όταν οι δύο πλευρές οδηγούνται σε ακραίες αλληλοκατηγορίες:

Ø  Οι νέοι: κατηγορούν τους μεγάλους για ασυνέπεια, ηθικισμό, υποκρι­σία, αδιαλλαξία, δογματισμό, ωφελιμιστικό πνεύμα, τυπολατρία, στείρα προσκόλληση στο παρελθόν και γενικότερα ως εκπροσώπους του κα­τεστημένου.

Οι μεγάλοι: ψέγουν τη νέα γενεά για ανηθικότητα, ανευθυνότητα, μηδενι­σμό των ηθικών αξιών, οκνηρία, επιπολαιότητα, λατρεία της ευκολίας κ.α. Έτσι, μερικά αρνητικά φαινόμενα που παρατηρούνται σε ένα μικρό πο­σοστό μιας γενεάς, η άλλη πλευρά τα γενικεύει και τα αποδίδει στο σύ­νολο της.

  Το χάσμα σήμερα είναι ευρύτερο γιατί :

ü  Οι σύγχρονοι νέοι είναι διαφορετικοί από αυτούς των προηγούμενων γενεών:

Ø  είναι πιο σφαιρικά ενημερωμένοι,

Ø  είναι φορείς καλύτερης παιδείας,

Ø  δέχονται μια πιο φιλελεύθερη κοινωνικοποίηση,

Ø  διαμορφώνουν την προσωπικότητα τούς σε πιο δημοκρατικές - ανε­κτικές κοινωνίες σε σχέση με το παρελθόν,

Ø  ωριμάζουν γρηγορότερα, διεκδικούν πιο έντονα τα δικαιώματα τους.

ü  Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από αλλαγές σε όλους τους τομείς. Οι νέοι είναι πιο δεκτικοί στο καινούριο, επειδή βρίσκονται σε μια περίοδο αναζητήσεων, οι μεγαλύτεροι, αντιμετωπίζουν τις αλλαγές με επιφύλαξη ή και αντίδραση.

ü  Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα, ρευστότητα, αντιφάσεις, κλονισμό των δεδομένων αρχών και αξιών. Όλα αυτά προβληματίζουν περισσότερο τη νέα γενιά την κάνουν ευέξαπτη και επιθετική.

ü  Στα πλαίσια της καταναλωτικής κοινωνίας:

Ø  η ευδαιμονιστική αντίληψη επιβάλλει την υπερεργασία. Λείπει, επομένως, ο χρόνος για ουσιαστική επικοινωνία των γονέων με τα παιδιά τους και ψυχοπνευματική επαφή.

Ø  ο νέος αντιδρά στο σύγχρονο τρόπο ζωής που δημιούργησαν οι με­γαλύτεροι και χαρακτηρίζεται από την υπερκατανάλωση, τη συμβα­τικότητα των σχέσεων, την εμπορευματοποίηση των αξιών, τον αθέμιτο ανταγωνισμό.

 

ü  Τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα της εποχής μας

Ø  το υψηλό κόστος ζωής,

Ø  η ανεργία των μεγαλυτέρων και η αδυναμία επαγγελματικής απο­κατάστασης νέων κ.λ.π. προκαλούν προστριβές στα πλαίσια της οικογένειας.

ü  Οι σημερινοί νέοι ζουν με έναν πιο ελεύθερο τρόπο ζωής και υιοθετούν έναν τελείως διαφορετικό κώδικα ηθικής από τον παραδοσιακό. Συχνά εκφράζουν την επιθυμία μιας ακραίας απελευθέρωσης και έρχονται αντιμέτωποι με την οργή των μεγαλυτέρων.

ü  Η κρίση του θεσμού της οικογένειας είναι πιο έντονη σήμερα, γεγονός που προκαλεί προβλήματα στις σχέσεις των μελών.

 

 Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος :

ü  Συνειδητοποίηση ότι η αρμονική συνύπαρξη αποτελεί προϋπόθεση για την ατομική και κοινωνική πρόοδο.

ü  Ο συνδυασμός του ενθουσιασμού των νέων και της πείρας των ηλικιωμένων συνιστά προωθητική δύναμη σε κάθε κοινωνική, πολιτική, οικονομική και πολιτιστική δραστηριότητα.

ü  Αμοιβαία αναγνώριση δικαιωμάτων μέσα σε ένα φιλελεύθερο και δη­μοκρατικό κλίμα αλληλοσεβασμού.

Ø  Οι μεγαλύτεροι: να αποβάλλουν μια διάθεση αδιαλλαξίας και υποτίμησης των νέων, να κατανοήσουν τα προβλήματα και την ιδιαιτερότητα της εφηβείας. Να αντιληφθούν πως κάθε εποχή έχει τη δική της ηθική και να αναπτύξουν μαζί τους έναν ισότιμο διάλογο.

Ø  Οι νέοι: να απαλλαγούν από απολυτότητες και τη  μόνιμη αντιρρη­τική διάθεση. Είναι ανάγκη να κατανοήσουν πως οι αλλαγές απαι­τούν χρόνο, συνεργασία και την πολύτιμη εμπειρία των πρεσβυτέρων.

ü  Στα πλαίσια της οικογένειας να διαμορφωθούν συνθήκες βαθύτερης επικοινωνίας. Ο αυταρχισμός των μεγαλυτέρων, η διάθεση επιβολής πρέπει να εκλείψουν, όπως και η απροθυμία των νέων να είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους.

ü  Ανάπτυξη δραστηριοτήτων (πολιτικών, κοινωνικών, πολιτιστικών) με κοινή συμμετοχή νέων και μεγαλύτερων. Έτσι, θα δημιουργηθούν προϋποθέσεις επικοινωνίας.

ü  Oι μεγαλύτεροι να αποβάλου­ν την υπερβολική συντηρητικότητα και την έμμονη στο δόγμα ότι «έτσι τα βρήκαμε και έτσι πρέπει να μείνουν». Γιατί η ζωή προχωρεί διαρκώς μπροστά και ισχύει πάντα η ρήση του Ηρακλείτου «Δυο φορές δεν μπορείς να μπεις στο ίδιο ποτάμι».

ü  Η ασίγαστη συνήθεια των μεγαλυτέρων να διδάσκουν και να συμβουλεύουν ενοχλεί ιδιαίτερα τους νέους. Λησμονούμε
ότι τα διδάγματα και τα λόγια δεν παιδαγωγούν, παιδαγωγούν και διδάσκουν τα παραδείγματα.

ü  Ας μην κάνουν το λάθος οι μεγάλοι να πιστεύουν ότι δημιούργησαν και παραδίδουν στους επιγόνους τον τελειότερο των κό­σμων και ας συνειδητοποιήσουν ότι η παρουσία τους στον κόσμο του παιδιού σαν ηθικό υπόδειγμα υπήρξε ανεπαρκής. Η γενιά τους μπλέχτηκε με εξοντωτικούς πολέ­μους, ότι πολλές φορές προσκύνησε το ταπεινό συμφέρον ανενδοία­στα, ότι οδήγησε σε μια κοινωνία που το ψέμα, η υποκρισία και η μόλυνση, φυσική και ηθική, την έχουν διαβρώσει. Αντί λοιπόν για μεγαλόστομους αυτοέπαινους, προτιμότερη θα ήταν μια ειλικρινής αυτοκριτική

ü  Ας μην ξεχνάμε ότι ο νέος αντιμετωπίζει πε­ρίπλοκες δυσκολίες προσαρμογής στον κόσμο και η ζωή του δεν είναι τόσο ειδυλλιακή όσο μας φαίνεται. Βασανί­ζονται για να εκπορθήσουν την είσοδο σε μια ανώτερη σχολή, βασα­νίζονται για να εξασφαλίσουν μια ισχνά αμειβόμενη εργασία και ακόμη και σε προχωρημένη ηλικία εξαρτώνται οικονομικά από το πατρικό σπίτι, ενώ γύρω σφύζει η ζωή με τις προκλή­σεις της και οι πειρασμοί που τους κυκλώνουν είναι ακαταμάχητοι.

ü  Σημαντικός είναι ο ρόλος που μπορεί να παίξει σ’ αυτή την προσ­πάθεια ο δάσκαλος και το σχολείο.

 

Τι έχουν να κερδίσουν οι νέοι από τους μεγαλύτερους.

ü  Μεταβίβαση της πείρας, των ιδεών και της σκέψης τους.

ü  Διάσωση του θεσμού της οικογένειας και σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ προσφιλών προσώπων, ιδιαίτερα σε μια εποχή που στερείται συναισθημά­των και ευαισθησίας.

ü  Συμβολή στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών και την ψυχολογική στήριξη αυτών.

ü  Στήριξη στις δύσκολες στιγμές της ζωής.

ü  Γνωρίζουν εμπειρικά αυτά που οι άλλοι δε γνωρίζουν.

ü  Είναι φορείς πολιτιστικής κληρονομιάς.

ü  Αναφορά στα θετικά των μεγαλυτέρων.