ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑΛΟΓΟΣ

 

    ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Ορισμός.

Ο διάλογος είναι μια επικοινωνιακή διαδικασία / πράξη μεταξύ δύο ή πε­ρισσότερων ανθρώπων με την οποία διερευνάται η αλήθεια ή το ψεύδος ενός επιχειρήματος, μιας άποψης και επιδιώκεται η αποτελεσματική προ­σέγγιση ενός ζητήματος ή η ορθή επίλυση των διαφορών.

Είδη διαλόγου.

·       Εσωτερικός (έχει το χαρακτήρα της ενδοσκόπησης, του αυτοελέγ­χου, της αυτοκριτικής με στόχο την αυτοβελτίωση του ανθρώπου, την αναθεώρηση των επιλογών και των προτεραιοτή­των του)

·       Διαπροσωπικός (διεξάγεται στο πλαίσιο των συναναστροφών του ατόμου)

·       Κοινωνικός (μεταξύ των κοινωνικών ομάδων στο χώρο της εργασίας, της συμμετοχής σε συλλογικά σχήματα )

·       Εθνικός (αφορά τη συζήτηση που γίνεται για σοβαρά εθνικής εμβέλειας ζητήματα, όπως η παιδεία, η εξωτερική πολιτική, η υγεία κ. λ. π.)

·       Παγκόσμιος (διεξάγεται σε διακρατικό επίπεδο και έχει ως αντικείμενο θέματα συνεργασιών σε διάφορους τομείς διεθνούς ενδιαφέροντος, την ειρηνική επίλυση των διαφορών κ. λ. π.).

Η σημασία του διαλόγου.

1.  Επιδρά σημαντικά στην κοινωνική διάσταση του ατόμου:

• συντελεί στην ουσιαστική επικοινωνία των ατόμων με την ανταλλαγή των απόψεων, την αποφυγή των παρεξηγήσεων και την εύρεση κοινών σημείων επαφής μεταξύ των διαλεγομένων.
• αμβλύνει τις διαφορές, απαλλάσσει από αγεφύρωτες αντιθέσεις και συντελεί στη διαμόρφωση υγιών διαπροσωπικών σχέσεων.

2.  Συμβάλλει στην πνευματική ανάπτυξη του ατόμου:

• η διαδικασία του διαλόγου απαιτεί την πνευματική εγρήγορση και συνιστά άσκηση των νοητικών λειτουργιών (κρίσης, αντίληψης, στο­χαστικής διάθεσης κ. λ. π).
• η πειστική επιχειρηματολογία καθιστά αναγκαία την γλωσσική και εκφραστική επάρκεια των συνομιλητών, τη σαφή διατύπωση θέσεων και απόψεων καθώς και την καλ­λιέργεια της συλλογιστικής τους ικανότητας.

3.  Ο διάλογος συντελεί στη διαμόρφωση της πολιτικής συνείδησης του ατό­μου και στην ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος.

• ευνοεί την ανταλλαγή απόψεων, απαλλάσσει από το δογματισμό, τη μι­σαλλοδοξία, την κομματική εμπάθεια και διαμορ­φώνει σφαιρική αντίληψη των πραγμάτων, απαλλαγμένη από την ψευδαίσθηση της απόλυτης αλήθειας.
• εξαλείφει το φανατισμό, τις ιδεολογικές προκαταλήψεις και αίρει τις διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των πολιτικών αντιπάλων.
• σφυρηλατεί το πολιτικό ήθος, τη δημοκρατική συνείδηση και αναπτύσσει τη διάθεση για συμμετοχή στο πολιτικό γίγνεσθαι.
• κατοχυρώνει τη δημοκρατία και ομαλοποιεί τη λειτουργία του πολιτεύματος.
• εκφράζονται ελεύθερα οι απόψεις των συνομιλητών και επιτυγχάνονται οι αναγκαίες συγκλίσεις.
• πραγματώνεται η έννοια του πλουραλισμού, της πολυφωνικής, δηλαδή, διατύπωσης της γνώμης των πολιτών,
• ελέγχεται η εξουσία και διασφαλίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αυτό της ελευθερίας και της ισοπολιτείας.

4.  Ο διάλογος επιδρά ευεργετικά στην ψυχολογική διάθεση του ατόμου.

• ικανοποιεί την ανάγκη του ανθρώπου να επικοινωνεί με τους άλλους στο πλαίσιο της καθημερινής ζωής.
• απαλλάσσει από την αίσθηση της μοναξιάς, της απομόνωσης και την εσωστρέφεια με τη ανάπτυξη δεσμών φιλίας και αλληλοκατανόησης.
• η εξωτερίκευση των συναισθημάτων και των επιθυμιών αποφορτίζει από την εσωτερική ένταση.

5.  Ο διακρατικός διάλογος αποτελεί σημαντικό παράγοντα ειρηνικής συ­νύπαρξης των λαών γιατί:

• αποτρέπει  τον άκρατο εθνικισμό, απελευθερώνει από προκαταλή­ψεις, παραδοσιακά μίση και την αμοιβαία καχυποψία και διαμορ­φώνει πνεύμα οικουμενικής συνείδησης.
• διαμορφώνει τις αναγκαίες συ­ναινέσεις μεταξύ των χωρών και δημιουργεί διάθεση αμοιβαίων υπο­χωρήσεων.
• περιστέλλει τις προκαταλήψεις, οδηγεί στη συνεργασία, τη συνειδητοποίηση του κοινού χαρακτήρα των προβλημάτων ιδιαίτερα σε μια εποχή που τα πο­λυσύνθετα ζητήματα του παρόντος και του μέλλοντος έχουν προσ­λάβει οικουμενικό χαρακτήρα.

6.  Στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού θεσμού η αναγκαιότητα του διαλόγου εί­ναι πολυσήμαντη:

• περιορίζει το δασκαλοκεντρισμό και ουσιαστικοποιεί την επικοινω­νία μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων.
• ενεργοποιεί τη διαλεκτική και κριτική διάθεση του νέου, διεγείρει το στοχασμό του.
• η σφαιρική θέαση των πραγμάτων διαμορφώνει δημοκρατικό ήθος και απαλλάσσει από τη δου­λεία της αυθεντίας, της πνευματικής αυταρέσκειας και μονομέρειας.
• ο μαθητής εμπλουτίζει τις εμπειρίες, τους προβληματισμούς του, ενι­σχύει τη συλλογιστική διάθεση, ανακαλύπτει μόνος του τη γνώση και διευρύνει τους γνω­στικούς του ορίζοντες.

7.   Το κλίμα διαλόγου στην οικογενειακή ζωή:

• συνιστά μέσο βαθύτερης επικοινωνίας και ψυχικής επαφής.
• γεφυρώνει το «χάσμα» των γενεών και δημιουργεί κλίμα συμπόρευσης.
• ευνοεί την ομαλή κοινωνικοποίηση των νέων.
• συνειδητοποιείται η ανάγκη για επικοινωνία και ισοτιμία ώστε να περιοριστούν οι διαφορές και οι εντάσεις.

8.  Η πρόοδος της επιστήμης απαιτεί τη διαλεκτική παράθεση των απόψεων. Οι επιστή­μονες, χωρίς διάθεση δογματισμού, επιβάλλεται να ανταλλάσσουν απόψεις σχετικά με το αντικείμενο της ενασχόλησης τους. Εξάλλου, η επικράτηση πνεύματος διαλόγου σε επιστημονικά θέματα:

• κοινωνικοποιεί τη γνώση.
• ενεργοποιεί το ενδιαφέρον του πολίτη για σοβαρά ζητήματα.
• ευαισθητοποιεί το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο για τους στόχους, τις εφαρμογές των επιμέρους επιστημών.
• έτσι, διασφαλίζεται και ο κοινωνικός έλεγχος στο περιεχόμενο και τις χρήσεις των επιστημονικών επιτευγμάτων.

9.  Ο διάλογος στο χώρο της τέχνης συμβάλλει:

• στην ανάδειξη νέων τάσεων / αναζητήσεων.
• στη διερεύνηση των ειδικών ζητημάτων που προκύπτουν στον ιδιαί­τερο καλλιτεχνικό χώρο.
• στον εμπλουτισμό των εμπειριών μέσω της επικοινωνίας και της δια­λεκτικής διάθεσης.
• συντελεί στον εντοπισμό των αδυναμιών του καλλιτέχνη, ο οποίος με την επισήμανση τους αναθεωρεί προς το καλύτερο τις επιλογές.

ενισχύει το κοινό με τα αναγκαία γνωστικά εφόδια, ώστε να γνωρί­ζει τις πτυχές ενός καλλιτεχνικού έργου. Αποτελεσματικότητα του διαλογου:

α. στο άτομο:

1. Ο διάλογος βοηθά το άτομο να εμπεδώσει τις γνώσεις που έχει ήδη αποκτήσει, ενώ παράλληλα συντελεί στη διεύρυνση των γνωστικών του οριζόντων. Εκτός απ’ αυτό συμβάλλει στον απεγκλωβισμό από λανθασμένες αντιλήψεις ή αυθαίρετα συμπεράσματα.

2. Ταυτόχρονα επιτρέπει την καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας, αφού το άτομο είναι υποχρεωμένο να αναπτύξει τις οποιεσδήποτε απόψεις του στηριζόμενος σε λογικά επιχειρήματα ή να προβάλλει αντίθετες απόψεις, βοηθάει το άτομο στο να αντιμετωπίζει πολύπλευρα την πραγματικότητα και να αποκτήσει μια διευρυμένη και σφαιρική αντίληψη γύρω από τα πράγματα και τα φαινόμενα. Το άτομο γίνεται αντικειμενικό.

3. Το άτομο μαθαίνει να ελέγχει τα συναισθήματά του, να κυριαρχεί σ’ αυτά με την ορθή σκέψη και τη δύναμη του λόγου^. Άλλοτε πάλι, εκφράζει συναισθήματα, εξωτερικεύεται, αποβάλλει την εσωστρέφεια, υποτάσσει τον εγωισμό του.

4. Καλλιεργούνται τα ηθικά στοιχεία της προσωπικότητας^. Τονίζεται ο σεβασμός, εκδηλώνεται η φιλία, η άμιλλα, γίνεται αντιληπτή η αξία της ομαδικότητας και η ανάγκη της συνεργασίας.

5. Ο διάλογος αποτελεί ερέθισμα για αυτοκριτική, όταν το άτομο ανακαλύπτει μέσα απ’ αυτόν τις αδυναμίες του χαρακτήρα του και την ένδεια του πνεύματός του.

6. Συμπερασματικά, γίνεται κατανοητό ότι ο διάλογος καλλιεργεί και αναπτύσσει την προσωπικότητα του ατόμου, συμβάλλοντας θετικά προς την κατεύθυνση της ηθικοπνευματικής του ολοκλήρωσης.

 

β. στην κοινωνία:

1. Οι αποφάσεις που απορρέουν από το διάλογο – αποφάσεις κοινής αποδοχής και λογικά επεξεργασμένες – χαρακτηρίζονται από την ορθότητα και προάγουν την ασφαλέστερη αντιμετώπιση των προβλημάτων.

2. Η αντίθεση – ουσιαστικό στοιχείο του διαλόγου – αμφισβητεί κάθε κατεστημένη τάξη πραγμάτων, καταρρίπτει οτιδήποτε προβάλλει ως απόλυτο, με αποτέλεσμα τη δυναμική και δημιουργική εξέλιξη της κοινωνίας.

3. Ο διάλογος θεμελιώνει τη δημοκρατία, αφού επιλύει ομαλά τις αντιθέσεις και επιτρέπει τον κριτικό έλεγχο των αποφάσεων που λαμβάνονται στον πολιτικό χώρο.

4. Τίθενται σωστά πρότυπα κοινωνικής συμβίωσης, παραμερίζονται οι αψιμαχίες, η βία και οι αντιδικίες που καλλιεργούνται από το φανατισμό.

5. Συναφές με το παραπάνω είναι και το εξής: η αμοιβαία υποχώρηση των αντιπαρατιθέμενων που προϋποθέτει ο διάλογος εξασφαλίζει την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών και σε παγκόσμιο επίπεδο.

6. Ο διάλογος δίνει εναύσματα για ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ των ατόμων, πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό σήμερα που οι συγκρούσεις και ο ανταγωνισμός κλονίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις και αποξενώνουν.

 

Προϋποθέσεις εποικοδομητικού διαλόγου.

1.  Σαφής γνώση του αντικειμένου

• η αποτελεσματικότητα του διαλόγου προϋποθέτει την επαρκή γνώ­ση όλων των επιμέρους πτυχών του θέματος.
• με το διάλογο δοκιμάζεται η πληρότητα των γνώσεων που θα συμβάλλουν στην διερεύνηση ενός θέματος και στην ορθή επίλυση ενός προβλήματος.

2.  Πνευματική ευρύτητα. Οι διαλεγόμενοι επιβάλλεται να:

• διακρίνονται από την απουσία δογματισμού, φανατισμού, μισαλλο­δοξίας, προσωπικής εμπάθειας και προκαταλήψεων.
• αναγνωρίζουν το αναφαίρετο δικαίωμα να εκφράζει ο συνομιλητής τους ελεύθερα τις απόψεις του.
• αποδεσμευτούν από αυθεντίες, ιδεοληψίες, τον άκρατο υποκειμενι­σμό, την ψευδαίσθηση του αλάθητου.

3.  Καλοπροαίρετη διάθεση

• αποφυγή επιβολής απόψεων, ισχυρογνωμοσύνης και οξύτητας.
• ισότιμη αντιμετώπιση των διαλεγομένων χωρίς πνεύμα διακρίσεων και διάθεση υποτίμησης.
• διάθεση για αποδοχή της γνώμης του άλλου, εφόσον αποδειχτεί η ορθότητα της.

4.  Ορθή χρήση του λεκτικού κώδικα

• εκφραστική σαφήνεια, αποφυγή των παρεκβάσεων, της επανάληψης, του βερμπαλισμού, της αναι­τιολόγητης μακρηγορίας και φλυαρίας.
• ετοιμολογία, ακριβής διατύπωση των σκέψεων και των συλλογισμών δίχως επιζήτηση της λεξιθηρίας.
• ικανότητα επαρκούς και πειστικής επιχειρηματολογίας και τεκμη­ρίωσης των προσωπικών θέσεων.

5.  Δημοκρατικό κλίμα

• εξασφάλιση ελευθερίας στη διατύπωση των απόψεων, παρρησία.
• πνεύμα σεβασμού της διαφορετικότητας, πνευματική ανεκτικότητα.
• απουσία λογοκρισίας.
• αποφυγή των παράλληλων μονολόγων που δυσχεραίνουν την αντι­παραβολή των διαφορετικών θέσεων.

6.  Επιπλέον προϋποθέσεις:

• η αυτοπειθαρχία
• η υπομονή
• η αξιοπρεπής στάση απέναντι στη γνώμη ή στις γνώμες των άλλων (προ­σοχή, σεβασμός, ανοχή).
• η αντικειμενική σκέψη
• η αποφυγή της γενίκευσης αλλά και της άστοχης απλοποίησης
• η ακριβολογία
• η αποφυγή της βιασύνης στην εξαγωγή συμπερασμάτων
• η αποδοχή του πολλαπλού χαρακτήρα της αλήθειας.
• η πλήρης και ουσιαστική κατοχύρωση της ελευθερίας έκφρασης
• το όμοιο περίπου μορφωτικό επίπεδο των συνομιλητών (για ειδικά, όχι κοινωνικά θέματα).

Αίτια εκφυλισμού του διαλόγου.

·       Η οργάνωση της σύγχρονης ζωής ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τη συρρίκνωση και τον εκφυλισμό του διαλόγου στις διαπροσωπικές σχέσεις.

·       Ο αγχωτικός και άξενος χαρακτήρας της προωθεί την απομόνωση, τον ατομι­κισμό και περιορίζει τα περιθώρια χρόνου για τον άνθρωπο, περιορίζοντας τις δυνατότητες ανάπτυξης γόνιμου και ήρεμου διαλόγου.

·       Ταυτόχρονα, η γενικό­τερη κοινωνική κρίση σε συνδυασμό με τη φθορά της γλώσσας και την κυ­ριαρχία των Μ.Μ.Ε στο επίπεδο της επικοινωνίας, εκτοπίζει το διάλογο στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής.

·       Ο χαρακτήρας της εκπαίδευσης και η ευρύτερη αγωγή συμβάλλουν στη δημιουργία του φαινομένου. Αυτές δεν προωθούν τον ουσιαστικό διάλογο, ούτε τηρούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις του. Παρά τις αλλαγές στη λειτουρ­γία τους ο μονόλογος και η επιβολή των απόψεων εξακολουθούν να αποτε­λούν κυρίαρχα χαρακτηριστικά τους.

·       Η γνώση δεν προσεγγίζεται, πολλές φο­ρές, ερευνητικά και η διαφορετική άποψη δε βρίσκει πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθεί. Ο νέος άνθρωπος έτσι δε διαπλάθεται κατάλληλα και δεν έχει ανάλογες εμπειρίες  διαλόγου. Το γεγονός αυτό είναι επόμενο να χαρακτηρίζει και τη μετέπειτα πολιτική και κοινωνική του συμπε­ριφορά.

Παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στην καλλιέργεια πνεύματος διαλόγου.

1.  Η συνειδητοποίηση από μέρους του ατόμου της αξίας του διαλόγου. Ο διάλογος μπορεί να συμβάλει στην:

• άρση των παρεξηγήσεων
• άμβλυνση των διαφορών
• δημιουργία συναινετικών αντιλήψεων
• διαμόρφωση κλίματος ουσιαστικής επικοινωνίας
• δημιουργική σύνδεση των αντιτιθέμενων απόψεων.

2.  Η συμμετοχή του ατόμου σε συλλογικά σχήματα δράσης, όπως είναι οι πολιτικές νεολαίες, οι πολιτιστικοί σύλλογοι, τα κοινωνικά κινήματα (φιλειρηνικά, οικολογικά κ. λ. π.) καλλιεργεί πνεύμα διαλόγου, γιατί:

• διεξάγονται συζητήσεις και ανταλλάσσονται απόψεις, προκειμένου να ληφθούν αποφάσεις, γεγονός που αναδεικνύει την αξία του διαλόγου.
• η διατύπωση διαφορετικών απόψεων και η σχετική επιχειρηματο­λογία απαλλάσσουν από το δογματισμό.

3.  Η οικογένεια οφείλει:

• να διαμορφώνει το κατάλληλο επικοινωνιακό κλίμα, ώστε να καλ­λιεργήσει την αξία του διαλόγου στην αντιμετώπιση των κοινών προβλημάτων.
• να διαμορφώνει προσωπικότητες με αυτόνομη σκέψη, που θα διατυπώνουν ελεύθερα τις απόψεις τους, με διαλεκτική διάθεση, που θα συμβάλλει στη σύγκλιση των αντικρουόμενων αντιλήψεων.

4.  Η εκπαίδευση επιβάλλεται, με την υιοθέτηση του διαλόγου στη δι­δακτική πράξη, με το ευρύτερο περιεχόμενο και τους παιδαγωγικούς της στόχους, να συμβάλει στη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προ­σωπικοτήτων με:

• πνευματική καλλιέργεια, που θα απαλλάσσει από τη μονομέρεια, τις δογματικές εμμονές, τη μονόπλευρη και προσέγγι­ση των πραγμάτων.
• υγιή πολιτική συνείδηση, χωρίς κομματικές αγκυλώσεις και άκρι­τη υιοθέτηση ιδεολογικών αντιλήψεων, που αποκλείουν το διάλο­γο.

5.  Τα ΜΜΕ, μπορούν να συντελέσουν στην καλλιέργεια διαλεκτικής διάθεσης με:

• την πολυφωνική λειτουργία τους, με την ισότιμη προβολή / συμμε­τοχή κομμάτων, κοινωνικών φορέων και άλλων παραγόντων που αντιπροσωπεύουν διαφορετικές απόψεις.
• τη διεξαγωγή εκπομπών διαλόγου για σοβαρά θέματα, που αναδει­κνύει τη συζήτηση ως το κορυφαίο μέσο επίλυσης των διαφορών.

6.  Το περιεχόμενο και η ποιότητα της πολιτικής ζωής διαδραματίζει πρωταρχικό ρόλο στην αγωγή του διαλόγου, όταν:

• η εξουσία δεν ασκείται ερήμην των πολιτών, αλλά οι αποφάσεις είναι προϊόν κοινωνικού διαλόγου.
• αναπτύσσεται δημιουργικός διάλογος μεταξύ των κομμάτων για μείζονα θέματα, ώστε να επιτευχθούν οι αναγκαίες συναινέσεις.
• απουσιάζει ο δογματισμός, η κομματικοποίηση και ο φανατισμός στην καθημερινή πολιτική αντιπαράθεση.
• υπάρχουν κόμματα αρχών με δημοκρατι­κή λειτουργία και όχι προσωποπαγή με μεσσιανικού τύπου ηγεσίες.

 

Συμπέρασμα

Ο διάλογος, τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό και σε διεθνές επίπεδο αποτελεί το βασικότερο παράγοντα της αρμονικής συνύπαρξης ατόμων και λαών και τον αποτελεσματικότερο κοινωνικό καταλύτη που συναιρεί τις δυνάμεις των ανθρώπων σε μια κοινή συνισταμένη για την κοινή τους πρόοδο.