Σχεδιάγραμμα: ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ ( Σχεδιάγραμμα)

 ( Επιμέλεια: Ελ.Καρακολίδου)

 Γλώσσα είναι το σύνολο των λέξεων, ο γλωσσικός κώδικας, ο οποίος υπάρχει σε κάθε άνθρωπο και τον μαθαίνει από την παιδική του ηλικία, σαν ένα είδος λεξικού. Διάλεκτος είναι ο ιδιαίτερος τρόπος ομιλίας του κάθε ανθρώπου, ο οποίος καθορίζεται από πολλούς παράγοντες, κυρίως γεωγραφικούς και κοινωνικούς.

 Αξία της γλώσσας : η γλώσσα αποτελεί την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο και τα υπόλοιπα έμβια όντα. Ο άνθρωπος είναι το ομιλούν ζώο. Η ικανότητά του να αφομοιώνει τη γλώσσα της κοινωνικής ομάδας στην οποία βρίσκεται είναι εγγενής. Η αξία της λοιπόν για τον άνθρωπο είναι μεγάλη, γιατί μέσω αυτής :

ü  επικοινωνεί και συνεννοείται με το περιβάλλον του.

ü  δίνει μορφή στη σκέψη του. Γλώσσα και σκέψη είναι άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους. («ουκουν διάνοια και λόγος ταυτόν» =βέβαια, γλώσσα και σκέψη είναι το ίδιο)

ü  αντιλαμβάνεται και γνωρίζει τον κόσμο που τον περιβάλλει.

ü  πλουτίζεται ο συναισθηματικός του κόσμος.

ü  εντάσσεται στην ανθρώπινη κοινωνία και κοινωνικοποιείται.

ü  αποκτά συνείδηση όχι μόνο του εαυτού του, αλλά  και της κοινωνίας.

ü  διαπλάθει το ήθος και την προσωπικότητά του

ü  συντηρεί την παράδοση και τη μεταδίδει στις νεότερες γενιές, εξασφαλίζοντας τον ενιαίο πολιτισμικό χαρακτήρα της κοινωνίας.

 Γλώσσα και εθνική ταυτότητα : η ελληνική γλώσσα είναι άμεσα και άρρηκτα δεμένη με την εθνική μας ταυτότητα. Από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα η γλώσσα μας είναι ο συνεκτικός κρίκος που ενώνει όλους τους Έλληνες. Η αδιάσπαστη ενότητά της φανερώνει τη δύναμη και την αυθεντικότητά της στο πέρασμα των αιώνων, αλλά και την αδιάσπαστη συνέχεια της φυλής μας. Αποτελεί στοιχείο αλλά και φορέα  πολιτισμού, αφού μ’ αυτή ο λαός μας δημιούργησε λογοτεχνία, θέατρο, φιλοσοφία, και το βασικό πόλο συσπείρωσης του Ελληνισμού, που απέτρεψε την αφομοίωσή μας από άλλους λαούς. Βέβαια, η γλώσσα μας δεν έμεινε στατική, αλλά εμπλουτίστηκε με νέα στοιχεία, κράτησε και αφομοίωσε από τους λαούς που κατέκτησε και την κατέκτησαν ό ,τι της χρειάστηκε. Παρόλα  αυτά, μπόρεσε και διατήρησε τη φυσιογνωμία της αλώβητη.  

 Οι επιδράσεις που δέχτηκε και δέχεται σήμερα η δημοτική γλώσσα :

1.      στοιχεία από τις επαρχίες όλης της Ελλάδας.

2.      από τον απόδημο Μικρασιατικό Ελληνισμό.

3.      αποχρώσεις από τα Επτάνησα μέχρι και τον Πόντο και τον Καύκασο.

4.      από την καθαρεύουσα.

5.      από την Τουρκοκρατία.

6.      από άλλες γλώσσες.

Σήμερα η γλώσσα μας εξακολουθεί να δέχεται επιδράσεις από :

1.      από την τεχνολογία.

2.      την επιστήμη.

3.      από την πολιτική .

4.      από τα Μ. Μ. Ε.

5.      από άλλες γλώσσες (κυρίως σήμερα τα αγγλικά)

6.      από τη γλώσσα διαφόρων περιθωριακών ομάδων.

 Ωφελιμότητα των διαλέκτων : η ύπαρξη των γλωσσικών ιδιωμάτων είναι ωφέλιμη γιατί:

α) εμπλουτίζουν την εθνική γλώσσα καθώς χρησιμοποιούνται νέοι γλωσσικοί τύποι.

β) βοηθούν στην κατανόηση της ιστορικής εξέλιξης της γλώσσας από τη μελέτη της προέλευσης ορισμένων διαλέκτων

γ) ενώνουν και διατηρούν τους δεσμούς μας με την παράδοση, καθώς αποτελούν βασικό στοιχείο της παράδοσης μιας περιοχής και βοηθούν στη συνειδητοποίηση του λαϊκού μας πολιτισμού, ενώ συχνά μπορούν να οδηγήσουν και στη γνώση ηθών και εθίμων καθώς και σε άλλα πολιτιστικά στοιχεία σχετικά με τον τρόπο ζωής και σκέψης του λαού.

ε) διασφαλίζουν  την πολυμορφία της γλώσσας, αποτρέπουν από την πολιτιστική ισοπέδωση ,συνθέτουν, εμπλουτίζουν και τροφοδοτούν με γλωσσικό υλικό την κοινή ελληνική και συχνά τη λογοτεχνική παραγωγή.

[π.χ. α) Ο «Ερωτόκριτος» πέρασε στην λαϊκή παράδοση και παραμένει δημοφιλές κλασικό έργο, χάρη και στη μουσική με την οποία έχει μελοποιηθεί. β)  Η «Βαβυλωνία» του Δημήτρη Βυζάντιου είναι ένα έργο- ορόσημο της ελληνικής δραματουργίας – ανάγλυφο ντοκουμέντο της γεωγραφίας των διαλέκτων και των ψυχικών διαθέσεων των ανθρώπων του ελληνικού χώρου. γ) Οι διάλεκτοι χρησιμοποιήθηκαν ακόμα και στα κόμικς! π.χ.  «Αστερίξ» στα Ποντιακά]

στ) αποτελούν συνεκτικό στοιχείο της κοινότητας των ανθρώπων που τα χρησιμοποιούν.

Όμως δε λείπουν και οι κίνδυνοι, και γενικότερα, οι αρνητικές συνέπειες από τη χρήση τους. Αυτό μπορεί να συμβεί γιατί :

α) η εμμονή στη χρήση τους, εμποδίζει συχνά την  εκμάθηση της κοινής γλώσσας.

β) η ακραία μορφή δυσχεραίνει την επικοινωνία ανάμεσα σε αυτούς που κατέχουν τη χρήση τους και σε αυτούς που δε γνωρίζουν.

γ) συχνά ομάδες ανθρώπων  που χρησιμοποιούν ιδιώματα, προβάλλουν μερικές φορές, με έντονη διάθεση αυτή την ιδιαιτερότητα ως στοιχείο διαφοροποιητικό με κίνδυνο να δημιουργηθούν χάσματα ανάμεσα στους ανθρώπους και τον εθνικό ιστό. Αυτό συχνά μπορεί να διαταράξει την κοινωνική συνοχή.

 Η γλώσσα των πολιτικών : οι πολιτικοί έχουν και αυτοί, όπως όλες οι κοινωνικές ομάδες, τη δική τους γλώσσα, τη δική τους διάλεκτο. Η γλώσσα αυτή θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεγμένη, και οι πολιτικοί ηγέτες να είναι προσεκτικοί στη χρήση της, πράγμα που δυστυχώς δεν συμβαίνει πολύ συχνά · άλλωστε έχει χαρακτηριστεί «ξύλινη γλώσσα». Όμως είναι πολύ σημαντικό να ακούγεται από το στόμα του πολιτικού ηγέτη σωστά η γλώσσα (στην περίπτωση μας η ελληνική) :

1.  για λόγους διαπαιδαγώγησης του πολίτη ή εξοικείωσής του με την ορθή έκφραση.

2.   γιατί ευθύνη του πολιτικού απέναντι στη γλώσσα σημαίνει ευθύνη απέναντι στη σκέψη του πολίτη.

3.   επειδή σεβασμός προς τη γλώσσα σημαίνει ενίσχυση των μηχανισμών που καθιστούν τη σκέψη του πολίτη πιο παραγωγική.

4.  γιατί ενδυναμώνει την αμφισβητητική ικανότητα των πολιτών προς την ίδια την εξουσία. 

 Ο ρατσισμός της γλώσσας : είναι γνωστό ότι η ομιλία, το γλωσσικό ιδίωμα των κοινωνικών ομάδων, είναι διαφορετική από τόπο σε τόπο, από κοινωνία σε κοινωνία. Αυτό το φαινόμενο δημιουργεί ένα γλωσσικό ρατσισμό : οι άνθρωποι με διαφορετικό ιδίωμα, που διαφέρουν δηλαδή γλωσσικά από το υπόλοιπο σύνολο, αντιμετωπίζονται σαν ξένο σώμα. Γίνονται αντικείμενο σκωπτικών συμπεριφορών, απομονώνονται, περιθωριοποιούνται και πολλές φορές υποβιβάζεται η προσωπικότητά τους. Τα άτομα λοιπόν που διαφέρουν γλωσσικά αναγκάζονται να προσαρμοστούν στα διαφορετικά κοινωνικά δεδομένα, προκειμένου να αφομοιωθούν,  υποχρεώνονται να εγκαταλείψουν και συχνά να έρθουν σε ρήξη με το προηγούμενο γλωσσικό και κοινωνικό τους περιβάλλον. 

 Η κρίση της γλώσσας : τα τελευταία χρόνια γίνεται συχνά λόγος για κρίση της γλώσσας, η οποία εντοπίζεται: στο φτωχό λεξιλόγιο (λεξιπενία), τη λιτή έκφραση, την αδυναμία ακριβούς διατύπωσης και την παρείσφρηση ξενόφερτων στοιχείων.

Αίτια της κρίσης :

1. Οι συχνές εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που ευνοεί την απομνημόνευση στείρας γνώσης και την εξειδίκευση(ελλιπής και τυπική διδασκαλία της γλώσσας: α) ξεπερασμένες μέθοδοι και μέσα διδασκαλίας, β) χρησιμοθηρική αντιμετώπιση της γνώσης από το μαθητή).

2. Η κρίση της σύγχρονης κοινωνίας : τα άτομα ζουν απομονωμένα (περιορισμένη επικοινωνία, απουσία διαλόγου), μοναξιά των μεγαλουπόλεων. Η γλώσσα χρησιμοποιείται τυπικά, μόνο για να εξυπηρετήσει τις εντελώς απαραίτητες συναλλαγές.

3. Εμπορευματοποίηση της γλώσσας : χρήση της από τα Μ. Μ. Ε. (κυριαρχία της εικόνας σε βάρος του λόγου, γλωσσικά λάθη παρουσιαστών, προγράμματα χαμηλής ποιότητας με φτωχό λεξιλόγιο, πλήθος ξενόγλωσσων σειρών και ταινιών) και τη διαφήμιση που την περιορίζει στη μορφή του σλόγκαν  και δεν προβάλλονται ενημερωτικές και πολιτιστικές εκπομπές. .

4. Η διαφήμιση έχει ένα σημαντικό μερίδιο ευθύνης, καθώς το σύνθημα είναι το κύριο μέσο μετάδοσης μηνυμάτων: η επικοινωνία γίνεται με συνθηματολογία, οι γλωσσικοί συνειρμοί περιορίζονται

4. Καταναλωτισμός : ξένες επιγραφές, διαφημίσεις, υιοθέτηση ξένης κουλτούρας. Ξένες λέξεις εισάγονται και χρησιμοποιούνται στη χώρα μας (προφορική ομιλία, ξενόγλωσσες επιγραφές καταστημάτων, προϊόντα κ.α.)

5. Τεχνολογική ανάπτυξη : Η τεχνολογική ανάπτυξη δημιουργεί ειδικούς κώδικες επικοινωνίας με ξενόγλωσση ορολογία κυρίως στον επαγγελματικό χώρο π.χ. η γλώσσα όσων ασχολούνται με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές χρησιμοποιούν μια γλώσσα απολύτως τυποποιημένη και συμβατική .(π.χ Η επίδραση του διαδικτύου: χρήση τεχνητής γλώσσας για συντομία και γρήγορη επικοινωνία.)

6. Σημαντικός είναι και ο οικονομικός παράγοντας : συνήθως αυτοί που έχουν πρόσβαση στην πολιτιστική ζωή είναι οι ανώτερες κοινωνικές τάξεις.

7. Η κομματική συνθηματολογία και η ξύλινη γλώσσα των πολιτικών.

 Λύσεις :

1. Σταθερό εκπαιδευτικό σύστημα, οικονομική ενίσχυση της παιδείας, ανθρωπιστική και όχι τεχνοκρατική παιδεία, σωστή διδασκαλία της γλώσσας στα σχολεία.

2. Ίδρυση βιβλιοθηκών παντού.

3. Μείωση διαφημίσεων, καλλιέργεια της αγάπης για το βιβλίο, την ελληνική παράδοση και τη γλώσσα.

4. Συμβολή των πνευματικών ανθρώπων.

§   Γλώσσα και σκέψη :  η γλώσσα και η σκέψη είναι αλληλένδετες : η γλώσσα προάγει τη σκέψη, αλλά και η σκέψη τη γλώσσα. Σήμερα οι άνθρωποι σκέφτονται με αριθμούς, δεν προβληματίζονται, δεν έχουν πνευματικές ανησυχίες. Η γλώσσα εξυπηρετεί μόνο τυπικές ανάγκες, καθώς δεν υπάρχει ουσιαστική επικοινωνία των ανθρώπων μεταξύ τους. Ο σημερινός Έλληνας δεν επικοινωνεί, αλλά επιτίθεται (π.χ. οδηγοί αυτοκινήτων, μαθητές, φοιτητές κ.α.), επομένως η γλώσσα έχει μετατραπεί σε ένα κώδικα επίθεσης και άμυνας, χωρίς κανένα νοηματικό πλούτο και με έντονο βωμολοχικό περιεχόμενο.

§   Λύσεις :

1. Προσφορά εκπαίδευσης – παιδείας :

α. Σχεδιασμός μακρόχρονης εκπαιδευτικής πολιτικής, ώστε να δημιουργηθούν ουσιαστικά κέντρα γλωσσικών σπουδών.

β. Η επαναφορά της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών να συνδυαστεί και με τον ανάλογο τρόπο διδασκαλίας, που να είναι συμβατός με τις σύγχρονες επιστήμες της διδακτικής (η επαφή των νέων με τη γλώσσα των προγόνων τους κρίνεται απαραίτητη, καθώς πλουτίζει το λεξιλόγιό τους, προσφέρει γνώση της καταγωγής των λέξεων που χρησιμοποιούν και αντίληψη του πρωταρχικού περιεχομένου τους).

γ. Ό, τι μας περιβάλλει, μας «παιδεύει». Συνεπώς τα ερεθίσματα τα οποία θα πρέπει να  δέχεται ένας νέος από το εξωτερικό περιβάλλον, αποτελούν στοιχεία παιδευτικά. Άρα από το σχολείο ο νέος θα πρέπει να διδαχτεί να δέχεται το ποιοτικό και να απορρίπτει το ασυμβίβαστο.

2. Οικονομική ενίσχυση της παιδείας από την πολιτεία.

3. Να ιδρυθούν βιβλιοθήκες παντού, όχι μόνο μέσα στα σχολεία.

4. Μείωση των διαφημίσεων, καλλιέργεια της αγάπης για το βιβλίο, την ελληνική παράδοση και τη γλώσσα (η γλωσσική παράδοση ενός τόπου αποτελεί σημαντικό στοιχείο του πολιτισμού του, καθώς δηλώνει την καταγωγή και την εθνική μας ταυτότητα, αλλά και αποτελεί φορέα επίδρασης για τη σύγχρονη σκέψη. Ο Σαίξπηρ για παράδειγμα, πήρε στοιχεία από το αρχαίο ελληνικό πνεύμα μπολιάζοντας μ’ αυτά την εποχή του).

5.  Συμβολή των πνευματικών ανθρώπων του τόπου.