ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ (ΑΡΧΑΙΑ)

Ε  Π  Ι  Ρ  Ρ  Η  Μ  Α  Τ  Ι  Κ  Ο  Ι         Π  Ρ  Ο  Σ  Δ  Ι  Ο  Ρ  Ι  Σ  Μ  Ο  Ι 

•    Προσδιορίζουν επιρρηματικά  το ρήμα , αλλά (σπανιότατα) και άλλους όρους της προτάσεως .
•    Εκφέρονται με :
α) ένα επίρρημα  ( τόπου , χρόνου , ποσού , τρόπου ) π.χ ‘Αποπλέομεν αὔριον .
β) έναν εμπρόθετο προσδιορισμό  π.χ ‘Αφίκετο εἰς  Δελφούς .
και δηλώνουν πολλές σχέσεις : τόπο , χρόνο , όργανο , τρόπο , μέσο , αιτία , ύλη, σκοπό , συνοδεία, καταγωγή, προέλευση , συνοδεία , αναφορά , κατάσταση , συμφωνία, διανομή, προσθήκη, υπεράσπιση , αντιπροσωπευση , χάρη, προτίμηση , σύγκριση , ωφέλεια , βοήθεια , προσέγγιση, επιστασία, υπέρβαση , εξάρτηση , όρο ,τάξη , διαφορά , εναντιότητα , συνεργασία , ασχολία , χωρισμό , εξαίρεση ,όριο , κατεύθυνση (απλή ή εχθρική ) το εναντίον, το ενώπιον , το μεταξύ , το τέρμα .
γ) Μια επιρρηματική  μετοχή . ( χρονική , αιτολογική, υποθετική , εναντιωματική , τελική, τροπική) π.χ  Κώνωψ ἐλθών προς λέοντα ἒλεξε.
δ) Μια   επιρρηματική   πρόταση . ( χρονική , αιτιολογική , υποθετική,  εναντιωματική , τελική, συμπερασματική , αναφορική  επιρρηματική ).π.χ Ἀθηναῖοι ἐνόμισαν λελύσθαι τάς σπονδάς ,διότι εἰς χεῖρας ἦλθον .

ε) επιρρηματικό ή προληπτικό κατηγορούμενο, πχ Άνήγοντο οἵ Άθηναἷοι πελάγιοι ( επιρ κατηγ τόπου)

στ) απαρέμφατο του σκοπού ή της αναφοράς, πχ ἄξιος παθεἶν
ζ) Ένα  όνομα  ουσιαστικό  σε πλάγια πτώση ( γενική, δοτική, αιτιατική)

Ι) ΠΛΑΓΙΕΣ  ΠΤΩΣΕΙΣ  ΠΟΥ  ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΥΝ ΡΗΜΑΤΑ-ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΛΑΓΙΩΝ ΠΤΩΣΕΩΝ .
Α΄   ΓΕΝΙΚΗ
1. Χρόνου : π.χ  Οὐ τῆς   ἐπιούσης   ἡμέρας   ἤξει .
2. Αιτίας  : π.χ  Τῶν  αὐτῶν   ἀδικημάτων  ὀργίζεται .
3. Ποσού : π.χ Πόσου διδάσκει  Εὔηνος ;

Β ΄  ΔΟΤΙΚΗ 
1.Τόπου : π.χ  ‘Ενίκησεν ‘Ισθμοῖ   καί  Νεμέᾳ .
2.Χρόνου : π.χ Τῇ   πρώτῃ  ἡμέρᾳ   ἀφίκοντο   ἐπί τόν ποταμόν .
3.΄Οργανον : πχ . Τῇ   βακτηρίᾳ  τήν  θυράν  ἔκρουε .
4. Αιτίας :. ( συνήθως με  ρήματα ψυχικού πάθους )   π.χ  Λιμῷ  ἀπέθανεν
5. Τρόπου . π.χ  Βίᾳ  εἷλον τήν πόλιν .
6. Ποσού .( συνήθως με επίθετα και επιρρήματα συγκριτικού βαθμού) π.χ  Πολλῷ  μεῖζον  ἔστι
7. Συνοδείας : π.χ  ‘Αθηναῖοι  ἦλθον  ναυσίν τριάκοντα .
8. Αναφοράς : π.χ  Ἄνθρωπος συνέσει ὑπερέχει  τῶν  ζώων .

Γ΄ ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ 
1.Ποσού (χρόνου) :π.χ Αἱ   σπονδαί   ἐνιαυτόν   ἔσονται .
2. Ποσού (τόπου) : π.χ  ‘Απέχει  Πλαταιά   Θηβῶν   σταδίους  ἑβδομήκοντα .
3. Αιτίας : π.χ .Τί τινηκάδε    ἀφῖξαι , ὦ  Κρίτων ;
4. Σκοπού : π.χ. ‘Ηρωτῶντο  ὅ,τι   ἥκοιεν .
5. Αναφοράς : π.χ ‘Αλγεῖ   τόν δάκτυλον .
6. Τρόπου : π.χ . Γίγνεται τοῦτον τόν τρόπον .
ΙΙ) ΠΛΑΓΙΕΣ  ΠΤΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΥΝ  ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ  Η  ΕΠΙΦΩΝΗΜΑΤΑ
Α ΄ ΓΕΝΙΚΗ 
1.Διαιρετική : π.χ Πολλαχοῦ   τῆς   γῆς .
2.Αναφοράς . π.χ Πῶς   ἔχει  παιδείας ;
3. Χωρισμού : π.χ  Ἔξω τῆς  πόλεως .
4.Αντικειμενική : π.χ   Ἀξίως λόγου .
5.Με τα προθετικά επιρρήματα : ἐντός , ἐγγύς , ὄπισθεν , μεταξύ , ἐναντίον . π.χ Μεταξύ τῶν ἀνθρώπων .
6.Αιτίας  (από  επιφωνήματα ) . π.χ Φεῦ   τῆς  ἀνοίας .
Β ΄   ΔΟΤΙΚΗ 
1. Αντικειμενική : π.χ  Ὁμοίως  ἐκείνῳ  .
2.Με τα προθετικά επιρρήματα : ἅμα , ὁμοῦ . π.χ  Ἅμα  τῷ   κακῷ .
Γ ΄ ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ 
1. Σε όρκους με τα μόρια : νή , μά. . Νή   Δία .

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΥΣ   ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥΣ
Α) Να αναγνωρίσετε  τα  είδη  των   επιρρηματικών  προσδιορισμών . 
1. Ἄλλο   στράτευμα   συνελέγετο  αὑτῷ   ἐν  Χερρονήσῳ   τόνδε   τόν  τρόπον .
2. Κελεύουσι  φυλάττεσθαι  μή  ἡμῖν   ἐπιθῶνται   τῆς  νυκτός οἱ   βάρβαροι .
3. ‘Αθηναῖοι   ‘Αλκιβιάδην   ἐδίωξαν  ἀσεβείας .
4.’Επεί δε τα ἐν τῆ Λαμψάκω κατεστήσατο,  ἒπλει ἐπι το Βυζάντιον και τη Καλχηδόνα.
5. Δωριεῖς   ὀγδοηκοστῷ   ἔτει  μετά τήν  ‘Ιλίου  ἅλωσιν  Πελοπόννησον  ἔσχον .
6. Αἱ  μάχαι  κρίνονται μᾶλλον  ταῖς  ψυχαῖς ἤ   ταῖς τῶν  σωμάτων  ῥώμαις .
7. Πολλῷ   κρεῖττον  ἐστι  ἐμφανής  φίλος  ἤ  χρυσός   ἀφανής .
8. Ὁ  μέν  δή  Δερκυλίδας  ἐφ’   Ἑλλησπόντου   ἐπορεύετο ..
9. Πρός  τι ταῦτα  με   ἐρωτᾷς ;

10. Κῦρος  ἐξῆλθε ἐκ τῶν βασιλείων δευτεραῖος.

Β) Να καταγραφούν οι εμπρόθετοι προσδιορισμοί των &&16-17 σελ 46 του σχολικού σας  και ως προς το είδος της επιρρηματικής σχέσης ( π.χ του τόπου κτλ)
.

Γ) Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με πλάγιες πτώσεις λέξεων της αρχαίας ελληνικής που διατηρούνται και στη νέα ελληνική.

• Όλα έγιναν ............................κανονισμού.

• Η κηδεία του μεγάλου ποιητή έγινε ..................................

• Το έργο σταμάτησε ....................................χρημάτων.

• Ανέλαβε να διευθετήσει το θέμα..................πρωτοβουλία.

• Θα το πιστέψω μόνο αν το δω .....................................(με τα ίδια μου τα μάτια).

• Αποφάσισαν να χωρίσουν φιλικά και να πάρουν διαζύγιο..................................

• Θα πρέπει να σκέφτεσαι σοβαρά και να μην αντιμετωπίζεις όλα τα θέματα ελαφρά.................................

• Οι πράξεις μου παρεξηγήθηκαν από κάποιους παρά το γεγονός ότι έπραξα καλή..............................(με καλές προθέσεις).

• Είναι ...................αδύνατο να γίνει αυτό που λές.

• ............της κακοκαιρίας αναβάλλεται η αυριανή εκδρομή.

• Εξαιτίας των οδικών έργων φτάσαμε στον προορισμό μας...................παράκαμψης.

• Γνώρισα κάποιον άνθρωπο ......................Παπαδόπουλο.

• Πρέπει να προσπαθήσουμε να πετύχουμε πάση..............................

Σχεδιάγραμμα: ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ ( Σχεδιάγραμμα)

 ( Επιμέλεια: Ελ.Καρακολίδου)

 Γλώσσα είναι το σύνολο των λέξεων, ο γλωσσικός κώδικας, ο οποίος υπάρχει σε κάθε άνθρωπο και τον μαθαίνει από την παιδική του ηλικία, σαν ένα είδος λεξικού. Διάλεκτος είναι ο ιδιαίτερος τρόπος ομιλίας του κάθε ανθρώπου, ο οποίος καθορίζεται από πολλούς παράγοντες, κυρίως γεωγραφικούς και κοινωνικούς.

 Αξία της γλώσσας : η γλώσσα αποτελεί την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο και τα υπόλοιπα έμβια όντα. Ο άνθρωπος είναι το ομιλούν ζώο. Η ικανότητά του να αφομοιώνει τη γλώσσα της κοινωνικής ομάδας στην οποία βρίσκεται είναι εγγενής. Η αξία της λοιπόν για τον άνθρωπο είναι μεγάλη, γιατί μέσω αυτής :

ü  επικοινωνεί και συνεννοείται με το περιβάλλον του.

ü  δίνει μορφή στη σκέψη του. Γλώσσα και σκέψη είναι άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους. («ουκουν διάνοια και λόγος ταυτόν» =βέβαια, γλώσσα και σκέψη είναι το ίδιο)

ü  αντιλαμβάνεται και γνωρίζει τον κόσμο που τον περιβάλλει.

ü  πλουτίζεται ο συναισθηματικός του κόσμος.

ü  εντάσσεται στην ανθρώπινη κοινωνία και κοινωνικοποιείται.

ü  αποκτά συνείδηση όχι μόνο του εαυτού του, αλλά  και της κοινωνίας.

ü  διαπλάθει το ήθος και την προσωπικότητά του

ü  συντηρεί την παράδοση και τη μεταδίδει στις νεότερες γενιές, εξασφαλίζοντας τον ενιαίο πολιτισμικό χαρακτήρα της κοινωνίας.

 Γλώσσα και εθνική ταυτότητα : η ελληνική γλώσσα είναι άμεσα και άρρηκτα δεμένη με την εθνική μας ταυτότητα. Από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα η γλώσσα μας είναι ο συνεκτικός κρίκος που ενώνει όλους τους Έλληνες. Η αδιάσπαστη ενότητά της φανερώνει τη δύναμη και την αυθεντικότητά της στο πέρασμα των αιώνων, αλλά και την αδιάσπαστη συνέχεια της φυλής μας. Αποτελεί στοιχείο αλλά και φορέα  πολιτισμού, αφού μ’ αυτή ο λαός μας δημιούργησε λογοτεχνία, θέατρο, φιλοσοφία, και το βασικό πόλο συσπείρωσης του Ελληνισμού, που απέτρεψε την αφομοίωσή μας από άλλους λαούς. Βέβαια, η γλώσσα μας δεν έμεινε στατική, αλλά εμπλουτίστηκε με νέα στοιχεία, κράτησε και αφομοίωσε από τους λαούς που κατέκτησε και την κατέκτησαν ό ,τι της χρειάστηκε. Παρόλα  αυτά, μπόρεσε και διατήρησε τη φυσιογνωμία της αλώβητη.  

 Οι επιδράσεις που δέχτηκε και δέχεται σήμερα η δημοτική γλώσσα :

1.      στοιχεία από τις επαρχίες όλης της Ελλάδας.

2.      από τον απόδημο Μικρασιατικό Ελληνισμό.

3.      αποχρώσεις από τα Επτάνησα μέχρι και τον Πόντο και τον Καύκασο.

4.      από την καθαρεύουσα.

5.      από την Τουρκοκρατία.

6.      από άλλες γλώσσες.

Σήμερα η γλώσσα μας εξακολουθεί να δέχεται επιδράσεις από :

1.      από την τεχνολογία.

2.      την επιστήμη.

3.      από την πολιτική .

4.      από τα Μ. Μ. Ε.

5.      από άλλες γλώσσες (κυρίως σήμερα τα αγγλικά)

6.      από τη γλώσσα διαφόρων περιθωριακών ομάδων.

 Ωφελιμότητα των διαλέκτων : η ύπαρξη των γλωσσικών ιδιωμάτων είναι ωφέλιμη γιατί:

α) εμπλουτίζουν την εθνική γλώσσα καθώς χρησιμοποιούνται νέοι γλωσσικοί τύποι.

β) βοηθούν στην κατανόηση της ιστορικής εξέλιξης της γλώσσας από τη μελέτη της προέλευσης ορισμένων διαλέκτων

γ) ενώνουν και διατηρούν τους δεσμούς μας με την παράδοση, καθώς αποτελούν βασικό στοιχείο της παράδοσης μιας περιοχής και βοηθούν στη συνειδητοποίηση του λαϊκού μας πολιτισμού, ενώ συχνά μπορούν να οδηγήσουν και στη γνώση ηθών και εθίμων καθώς και σε άλλα πολιτιστικά στοιχεία σχετικά με τον τρόπο ζωής και σκέψης του λαού.

ε) διασφαλίζουν  την πολυμορφία της γλώσσας, αποτρέπουν από την πολιτιστική ισοπέδωση ,συνθέτουν, εμπλουτίζουν και τροφοδοτούν με γλωσσικό υλικό την κοινή ελληνική και συχνά τη λογοτεχνική παραγωγή.

[π.χ. α) Ο «Ερωτόκριτος» πέρασε στην λαϊκή παράδοση και παραμένει δημοφιλές κλασικό έργο, χάρη και στη μουσική με την οποία έχει μελοποιηθεί. β)  Η «Βαβυλωνία» του Δημήτρη Βυζάντιου είναι ένα έργο- ορόσημο της ελληνικής δραματουργίας – ανάγλυφο ντοκουμέντο της γεωγραφίας των διαλέκτων και των ψυχικών διαθέσεων των ανθρώπων του ελληνικού χώρου. γ) Οι διάλεκτοι χρησιμοποιήθηκαν ακόμα και στα κόμικς! π.χ.  «Αστερίξ» στα Ποντιακά]

στ) αποτελούν συνεκτικό στοιχείο της κοινότητας των ανθρώπων που τα χρησιμοποιούν.

Όμως δε λείπουν και οι κίνδυνοι, και γενικότερα, οι αρνητικές συνέπειες από τη χρήση τους. Αυτό μπορεί να συμβεί γιατί :

α) η εμμονή στη χρήση τους, εμποδίζει συχνά την  εκμάθηση της κοινής γλώσσας.

β) η ακραία μορφή δυσχεραίνει την επικοινωνία ανάμεσα σε αυτούς που κατέχουν τη χρήση τους και σε αυτούς που δε γνωρίζουν.

γ) συχνά ομάδες ανθρώπων  που χρησιμοποιούν ιδιώματα, προβάλλουν μερικές φορές, με έντονη διάθεση αυτή την ιδιαιτερότητα ως στοιχείο διαφοροποιητικό με κίνδυνο να δημιουργηθούν χάσματα ανάμεσα στους ανθρώπους και τον εθνικό ιστό. Αυτό συχνά μπορεί να διαταράξει την κοινωνική συνοχή.

 Η γλώσσα των πολιτικών : οι πολιτικοί έχουν και αυτοί, όπως όλες οι κοινωνικές ομάδες, τη δική τους γλώσσα, τη δική τους διάλεκτο. Η γλώσσα αυτή θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεγμένη, και οι πολιτικοί ηγέτες να είναι προσεκτικοί στη χρήση της, πράγμα που δυστυχώς δεν συμβαίνει πολύ συχνά · άλλωστε έχει χαρακτηριστεί «ξύλινη γλώσσα». Όμως είναι πολύ σημαντικό να ακούγεται από το στόμα του πολιτικού ηγέτη σωστά η γλώσσα (στην περίπτωση μας η ελληνική) :

1.  για λόγους διαπαιδαγώγησης του πολίτη ή εξοικείωσής του με την ορθή έκφραση.

2.   γιατί ευθύνη του πολιτικού απέναντι στη γλώσσα σημαίνει ευθύνη απέναντι στη σκέψη του πολίτη.

3.   επειδή σεβασμός προς τη γλώσσα σημαίνει ενίσχυση των μηχανισμών που καθιστούν τη σκέψη του πολίτη πιο παραγωγική.

4.  γιατί ενδυναμώνει την αμφισβητητική ικανότητα των πολιτών προς την ίδια την εξουσία. 

 Ο ρατσισμός της γλώσσας : είναι γνωστό ότι η ομιλία, το γλωσσικό ιδίωμα των κοινωνικών ομάδων, είναι διαφορετική από τόπο σε τόπο, από κοινωνία σε κοινωνία. Αυτό το φαινόμενο δημιουργεί ένα γλωσσικό ρατσισμό : οι άνθρωποι με διαφορετικό ιδίωμα, που διαφέρουν δηλαδή γλωσσικά από το υπόλοιπο σύνολο, αντιμετωπίζονται σαν ξένο σώμα. Γίνονται αντικείμενο σκωπτικών συμπεριφορών, απομονώνονται, περιθωριοποιούνται και πολλές φορές υποβιβάζεται η προσωπικότητά τους. Τα άτομα λοιπόν που διαφέρουν γλωσσικά αναγκάζονται να προσαρμοστούν στα διαφορετικά κοινωνικά δεδομένα, προκειμένου να αφομοιωθούν,  υποχρεώνονται να εγκαταλείψουν και συχνά να έρθουν σε ρήξη με το προηγούμενο γλωσσικό και κοινωνικό τους περιβάλλον. 

 Η κρίση της γλώσσας : τα τελευταία χρόνια γίνεται συχνά λόγος για κρίση της γλώσσας, η οποία εντοπίζεται: στο φτωχό λεξιλόγιο (λεξιπενία), τη λιτή έκφραση, την αδυναμία ακριβούς διατύπωσης και την παρείσφρηση ξενόφερτων στοιχείων.

Αίτια της κρίσης :

1. Οι συχνές εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που ευνοεί την απομνημόνευση στείρας γνώσης και την εξειδίκευση(ελλιπής και τυπική διδασκαλία της γλώσσας: α) ξεπερασμένες μέθοδοι και μέσα διδασκαλίας, β) χρησιμοθηρική αντιμετώπιση της γνώσης από το μαθητή).

2. Η κρίση της σύγχρονης κοινωνίας : τα άτομα ζουν απομονωμένα (περιορισμένη επικοινωνία, απουσία διαλόγου), μοναξιά των μεγαλουπόλεων. Η γλώσσα χρησιμοποιείται τυπικά, μόνο για να εξυπηρετήσει τις εντελώς απαραίτητες συναλλαγές.

3. Εμπορευματοποίηση της γλώσσας : χρήση της από τα Μ. Μ. Ε. (κυριαρχία της εικόνας σε βάρος του λόγου, γλωσσικά λάθη παρουσιαστών, προγράμματα χαμηλής ποιότητας με φτωχό λεξιλόγιο, πλήθος ξενόγλωσσων σειρών και ταινιών) και τη διαφήμιση που την περιορίζει στη μορφή του σλόγκαν  και δεν προβάλλονται ενημερωτικές και πολιτιστικές εκπομπές. .

4. Η διαφήμιση έχει ένα σημαντικό μερίδιο ευθύνης, καθώς το σύνθημα είναι το κύριο μέσο μετάδοσης μηνυμάτων: η επικοινωνία γίνεται με συνθηματολογία, οι γλωσσικοί συνειρμοί περιορίζονται

4. Καταναλωτισμός : ξένες επιγραφές, διαφημίσεις, υιοθέτηση ξένης κουλτούρας. Ξένες λέξεις εισάγονται και χρησιμοποιούνται στη χώρα μας (προφορική ομιλία, ξενόγλωσσες επιγραφές καταστημάτων, προϊόντα κ.α.)

5. Τεχνολογική ανάπτυξη : Η τεχνολογική ανάπτυξη δημιουργεί ειδικούς κώδικες επικοινωνίας με ξενόγλωσση ορολογία κυρίως στον επαγγελματικό χώρο π.χ. η γλώσσα όσων ασχολούνται με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές χρησιμοποιούν μια γλώσσα απολύτως τυποποιημένη και συμβατική .(π.χ Η επίδραση του διαδικτύου: χρήση τεχνητής γλώσσας για συντομία και γρήγορη επικοινωνία.)

6. Σημαντικός είναι και ο οικονομικός παράγοντας : συνήθως αυτοί που έχουν πρόσβαση στην πολιτιστική ζωή είναι οι ανώτερες κοινωνικές τάξεις.

7. Η κομματική συνθηματολογία και η ξύλινη γλώσσα των πολιτικών.

 Λύσεις :

1. Σταθερό εκπαιδευτικό σύστημα, οικονομική ενίσχυση της παιδείας, ανθρωπιστική και όχι τεχνοκρατική παιδεία, σωστή διδασκαλία της γλώσσας στα σχολεία.

2. Ίδρυση βιβλιοθηκών παντού.

3. Μείωση διαφημίσεων, καλλιέργεια της αγάπης για το βιβλίο, την ελληνική παράδοση και τη γλώσσα.

4. Συμβολή των πνευματικών ανθρώπων.

§   Γλώσσα και σκέψη :  η γλώσσα και η σκέψη είναι αλληλένδετες : η γλώσσα προάγει τη σκέψη, αλλά και η σκέψη τη γλώσσα. Σήμερα οι άνθρωποι σκέφτονται με αριθμούς, δεν προβληματίζονται, δεν έχουν πνευματικές ανησυχίες. Η γλώσσα εξυπηρετεί μόνο τυπικές ανάγκες, καθώς δεν υπάρχει ουσιαστική επικοινωνία των ανθρώπων μεταξύ τους. Ο σημερινός Έλληνας δεν επικοινωνεί, αλλά επιτίθεται (π.χ. οδηγοί αυτοκινήτων, μαθητές, φοιτητές κ.α.), επομένως η γλώσσα έχει μετατραπεί σε ένα κώδικα επίθεσης και άμυνας, χωρίς κανένα νοηματικό πλούτο και με έντονο βωμολοχικό περιεχόμενο.

§   Λύσεις :

1. Προσφορά εκπαίδευσης – παιδείας :

α. Σχεδιασμός μακρόχρονης εκπαιδευτικής πολιτικής, ώστε να δημιουργηθούν ουσιαστικά κέντρα γλωσσικών σπουδών.

β. Η επαναφορά της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών να συνδυαστεί και με τον ανάλογο τρόπο διδασκαλίας, που να είναι συμβατός με τις σύγχρονες επιστήμες της διδακτικής (η επαφή των νέων με τη γλώσσα των προγόνων τους κρίνεται απαραίτητη, καθώς πλουτίζει το λεξιλόγιό τους, προσφέρει γνώση της καταγωγής των λέξεων που χρησιμοποιούν και αντίληψη του πρωταρχικού περιεχομένου τους).

γ. Ό, τι μας περιβάλλει, μας «παιδεύει». Συνεπώς τα ερεθίσματα τα οποία θα πρέπει να  δέχεται ένας νέος από το εξωτερικό περιβάλλον, αποτελούν στοιχεία παιδευτικά. Άρα από το σχολείο ο νέος θα πρέπει να διδαχτεί να δέχεται το ποιοτικό και να απορρίπτει το ασυμβίβαστο.

2. Οικονομική ενίσχυση της παιδείας από την πολιτεία.

3. Να ιδρυθούν βιβλιοθήκες παντού, όχι μόνο μέσα στα σχολεία.

4. Μείωση των διαφημίσεων, καλλιέργεια της αγάπης για το βιβλίο, την ελληνική παράδοση και τη γλώσσα (η γλωσσική παράδοση ενός τόπου αποτελεί σημαντικό στοιχείο του πολιτισμού του, καθώς δηλώνει την καταγωγή και την εθνική μας ταυτότητα, αλλά και αποτελεί φορέα επίδρασης για τη σύγχρονη σκέψη. Ο Σαίξπηρ για παράδειγμα, πήρε στοιχεία από το αρχαίο ελληνικό πνεύμα μπολιάζοντας μ’ αυτά την εποχή του).

5.  Συμβολή των πνευματικών ανθρώπων του τόπου.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ

Τι είναι η ιστοριογραφία;

Ιστοριογραφία είναι η επιστήμη που καταγράφει σε χρονολογική σειρά την πορεία των γεγονότων, τα οποία αναφέρονται σ' ένα ανθρώπινο σύνολο μιας ορισμένης χρονικής περιόδου. O ιστοριογράφος εφαρμόζει κριτική εξέταση και αξιολόγηση των πηγών αναλύει και ερμηνεύει τα αίτια και τις συνθήκες των εξελίξεων και μάλιστα με δύναμη συνθετική και εκφραστική.

Η καταγραφή της ιστορίας στους ανατολικούς πολιτισμούς

•        Αιγύπτιοι, Βαβυλώνιοι και  Ασσύριοι :καταγραφή κατορθωμάτων των βασιλέων σε μνημειώδεις επιγραφές.

•        Παλαιά Διαθήκη : επιλεκτική καταγραφή γεγονότων (1.300-400 π.Χ.) ως «ομολογία πίστεως».

•        Κίνα : γραπτά στοιχεία για ιστορικά γεγονότα από τις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ.

Η πρωτοτυπία της ελληνικής ιστοριογραφίας

•        Διάκριση πραγματικών από φανταστικά γεγονότα και μύθους

•        επιστημονική μέθοδος

•        Ιδιαίτερη φροντίδα για γλώσσα και έκφραση (λογοτεχνική αξίας)

•        ραγδαία εξέλιξη της ελληνικής ιστοριογραφίας

Αρχαϊκή εποχή (πόλεις Μ. Ασίας): αλλαγές σε όλα τα επίπεδα.

Νέες επιστήμες:

1.    Γεωγραφία ( έρευνα , ιστορία)

2.    Φιλοσοφία ( ερμηνεία του κόσμου)

3.    Ιστορία ( καταγραφή γεγονότων)

 

Η αρχαϊκή ιστοριογραφία (6-7^ος αι.π.Χ.)

•        Λογογράφοι

•        καταγραφή προφορικών παραδόσεων

•        ταξιδιωτικές περιγραφές

•        τοπικά έθιμα διαφόρων λαών

•        Μυθογραφία : καταγραφή μυθικών διηγήσεων

•        γενεαλογία (κατάρτιση πινάκων του γενεαλογικού δέντρου ισχυρών οικογενειών)

•        Κατάλογοι με ονόματα αρχόντων ή Ολυμπιονικών

•        Εκαταίος ο Μιλήσιος : Γενεαλογίαι και Γης περίοδος

Η κλασική ιστοριογραφία (5-4^ος αι.π.Χ.)

•        Ηρόδοτος ο Αλικαρνασσεύς (πιθανώς 485-425 π.Χ.)

•        «πατέρας της ιστορίας»

•        Το έργο του είναι το αρχαιότερο πεζό κείμενο του δυτικού πολιτισμού που σώθηκε ολόκληρο.

•        Ιστορία των Περσικών Πολέμων ως το 479 π.Χ.

•        Συνδυάζει τη καταγραφή των ιστορικών γεγονότων με τη γεωγραφία και την εθνογραφία

•        Αξιολογεί την αξιοπιστία των πηγών του

•        εκθέτει τη δική του γνώμη για τα αίτια των πολέμων

•        Θουκυδίδης, από τον Άλιμο της Αττικής (πιθ. 455-399 π.Χ.)

•        ο μεγαλύτερος ιστορικός όλων των εποχών

•        κατέγραψε τα γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.)

•        Αναλύει τα αίτια και τις συνέπειες των γεγονότων

•        Χρονολογεί με ακρίβεια

•        Συγκεντρώνει και ελέγχει τις πληροφορίες του με επιστημονική ακρίβεια

•        Διδακτικός ο σκοπός της συγγραφής του

•        Αττικός λόγος ( απομάκρυνση από την διάλεκτο της λογογραφίας και του Ηροδότου). Η αττική καθιερώνεται ως η επίσημη γλώσσα της ιστοριογραφίας για 18 αιώνες περίπου μέχρι και την Άλωση της Πόλης

•        O Ξενοφών (431 /429 -354π.Χ.) :Ερχιάς Αττικής ( πιθ.431-355).

•        Γεγονότα Πελοποννησιακού πολέμου ( συνεχίζει το έργο του Θουκυδίδη ) 411-404 π.Χ στα « Ελληνικά» και καταγράφει τα γεγονότα μέχρι το 362 π.Χ

•        Νέες τάσεις στην ιστοριογραφία: Αποδέσμευση από την «πόλη» και από το συγκεκριμένο μεγάλο ιστορικό γεγονός, εστίαση σε λιγότερο μεγάλα γεγονότα ή σε μεμονωμένα  πρόσωπα.

•        Περιγραφή προσώπων και χαρακτήρα  ( όπως στα απομνημονεύματα π.χ «Κύρου Ανάβασις»), ιστορικό εγκώμιο π.χ «Αγησίλαος», μυθιστορηματική βιογραφία  πχ «Κύρου Παιδεία»

Ελληνιστική εποχή ( τέλος 4^ου αι. –αρχές 3^ου αι π. Χ)

•        Εκστρατείες Μ. Αλεξάνδρου

•        «Ελληνικά»

•        Τοπικές ιστορίες

•        Μονογραφίες για μεγάλες προσωπικότητες

•        Απομνημονεύματα

 Σημαντικότεροι ιστορικοί  ελληνιστικής εποχής:

1.    Πολύβιος ( 3^ος αι π.Χ): « Ιστορίαι» ( 40 βιβλία ), από αρχή Β’ Καρχηδονιακού πολέμου ως την οριστική επιβολή της ρωμαϊκής κυριαρχίας στις ελληνικές πόλεις. Σκοπός : να δείξει πως η οικουμένη μέσα σε 50 χρόνια υποτάχθηκε στην εξουσία των Ρωμαίων. Πρότυπο : Θουκυδίδης ( αυτοψία , αναζήτηση αλήθειας)

2.    Διόδωρος ( 1^ος αι. π. Χ.): 40 βιβλία από μυθική εποχή μέχρι τις μέρες του.

Ρωμαϊκή εποχή

1.    Πλούταρχος( 2^ος αι μ. Χ) : βιογράφος, « Βίοι Παράλληλοι»  (Ένας Έλληνας , ένας Ρωμαίος)

2.    Αρριανός ( 2^ος αι. μ. Χ): έργο « Αλεξάνδρου Ανάβασις» ( 7 βιβλία)  κατά το πρότυπο του Ξενοφώντα.

Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ

•        εύπορη οικογένεια

•        καλή μόρφωση

•        αγάπη για τα άλογα

•        γνωρίστηκε με τον Σωκράτη

•        έζησε τον Πελοποννησιακό πόλεμο

•        Συμμετείχε στην εκστρατεία του Κύρου κατά του αδελφού του Αρταξέρξη Β', βασιλιά της Περσίας. Μετά το θάνατο του Κύρου (401 π.Χ.), ηγήθηκε της επιστροφής των 10.000 Ελλήνων μισθοφόρων στην πατρίδα.

•        394π.Χ. ακολούθησε τον σπαρτιατικό στρατό υπό τον βασιλέα Αγησίλαο, στη μάχη της Κορώνειας κατά της Αθήνας και Θήβας. Οι Αθηναίοι τον εξόρισαν

•        Οι Σπαρτιάτες του πρόσφεραν «προξενίαν» και μεγάλο κτήμα στον Σκιλλούντα

•        Έζησε εκεί είκοσι χρόνια και συνέγραψε πολλά έργα.

•        370 π.Χ. εγκαθίσταται στην Κόρινθο

•        365 π.Χ. : άρση του ψηφίσματος για εξορία

•        Δεν είναι βέβαιο πότε γύρισε στην Αθήνα

•        Πέθανε μετά το 355 π.Χ.

Τα πρότυπά του

•        Σωκράτης :  για το πρότυπο ζωής που πρόβαλε

•        Αγησίλαος :  για τα ηγετικά του προσόντα και την απλότητα της συμπεριφοράς του.

Συγγραφική παραγωγή

•        η συγγραφική του παραγωγή άρχισε, όταν εγκαταστάθηκε στον Σκιλλούντα και εντάθηκε τα τελευταία χρόνια της ζωής του

•        προηγήθηκαν τα ιστορικά έργα του

•        ακολούθησαν τα σωκρατικά

•        τελευταία γράφτηκαν τα διδακτικά

•        Ιστορικά
Κύρου Ἀνάβασις: Η συμμετοχή των «μυρίων», δέκα χιλιάδων Ελλήνων μισθοφόρων στην εκστρατεία του Κύρου εναντίον του αδελφού του βασιλιά Αρταξέρξη του Β' και η περιπετειώδης περιπλάνησή τους ως τον Εύξεινο Πόντο και από κει στη Θράκη, το 401 π.Χ.
Ἑλληνικά: Τα γεγονότα της περιόδου 411-362 π.Χ.
Ἀγησίλαος: Εγκωμιαστική βιογραφική έκθεση των αρετών του Σπαρτιάτη βασιλιά.
Λακεδαιμονίων Πολιτεία: Περιγραφή της στρατιωτικής οργάνωσης και των κοινωνικών συνηθειών της Σπάρτης.
Κύρου Παιδεία: Μυθιστορηματική βιογραφία του Κύρου

•        Σωκρατικά
Ἀπολογία Σωκράτους: μια διαφορετική εκδοχή από την «Απολογία» του Πλάτωνος

•        Ἀπομνημονεύματα Σωκράτους: διάλογοι του μεγάλου στοχαστή

•        Συμπόσιον: Μια συντροφιά μαζί με τον Σωκράτη διασκεδάζει και συζητάει για τον έρωτα.

•        Οἰκονομικός: Ο Ισχόμαχος εκθέτει στον Σωκράτη τις απόψεις του για τη διαχείριση του νοικοκυριού και του αγροκτήματος.

•        Διδακτικά
Περί ἱππικῆς: οδηγίες για την καλύτερη δυνατή περιποίηση και χρησιμοποίηση των ίππων.

•        Ἱππαρχικός: οδηγίες για θέματα οργάνωσης και τακτικής του ιππικού.

•        Ἱέρων: διάλογος ανάμεσα στον τύραννο των Συρακουσών και στον ποιητή Σιμωνίδη για τις διαφορές στη ζωή του απόλυτου μονάρχη και του απλού πολίτη.

•        Πόροι ή Περί Προσόδων: πρόταση λύσεων για την εξυγίανση των οικονομικών του κράτους των Αθηνών

Οι αρετές του έργου του Ξενοφώντα

•        Δε διαθέτει τη διεισδυτικότητα ή τη βαθειά φιλοσοφημένη πολιτική σκέψη του Θουκυδίδη μεγάλου προκατόχου του.

•        σαφήνεια και ακρίβεια στην έκφραση

•         απόλυτη ακρίβεια της περιγραφής των χώρων

•        Δημοσιογραφική δεινότητα και ζωντάνια

•        ζωντανεύει με δραματική ένταση μεμονωμένες εντυπωσιακές σκηνές

Η πίστη του σε αξίες

•        σταθερός στις ιδέες του και στην πίστη του σε υψηλές αξίες

•        Επικρίνει τις ακρότητες της αθηναϊκής δημοκρατίας

•        Περιγράφει τις αγριότητες του καθεστώτος των τριάκοντα τυράννων και καταδικάζει την αυθαιρεσία και την ανηθικότητα της εξουσίας

•        Θαυμάζει τη Σπάρτη, αλλά αποδοκιμάζει την κατάληψη της Ακρόπολης της Θήβας από τους Σπαρτιάτες (382 π.Χ.) γιατί αθέτησαν τον όρκο τους

Η αναγνώριση της συγγραφικής προσφοράς του Ξενοφώντος

•        Οι φιλόλογοι της Αλεξανδρινής εποχής (3ος-2ος αι. π.Χ.) τον κατέτασσαν μαζί με τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη.

•        Στη ρωμαϊκή εποχή ιδιαίτερα αγαπητό το έργο του για την απλότητα του ύφους, την καθαρότητα των νοημάτων, την ποικιλία των θεμάτων και των ενδιαφερόντων του.

•        χαρακτηρισμοί : «ἀττική μέλισσα» - «ἀττική μοῦσα»

•        το απλοποιημένο αττικό ιδίωμα (στο λεξιλόγιο, στο τυπικό και στη σύνταξη) προετοιμάζουν την Κοινή της ελληνιστικής εποχής.

Τα δημοφιλέστερα έργα του από  Αναγέννηση- σημερινή εποχή: α) Κύρου Ανάβασις  για απλότητα ύφους, ζωντάνια περιγραφής, έξαρση πειθαρχίας, ανάληψη πρωτοβουλίας  β) Απομνημονεύματα  Σωκράτους για πλήθος ανεκδότων από τη ζωή του Σωκράτη γ) Αγησίλαος για προβολή αρετών του Αγησίλαου δ) Κύρου Παιδεία  για παιδαγωγικά και ρομαντικά στοιχεία που έχει.

Ελληνικά : Το μόνο ιστορικό σύγγραμα του 4ου αι. π.Χ. για τα γεγονότα της περιόδου 411-362 π.Χ. που μας σώθηκε.

Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (431-404 π.Χ.)

•        Αθηναϊκή εναντίον Πελοποννησιακής συμμαχίας

•        Έναρξη 431 π.Χ.

•        Λήξη 405 π.Χ. : ήττα του ναυτικού των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς -πολιορκία της Αθήνας και παράδοσή της (404 π.Χ.).

Τα αίτια του πολέμου

•        1) Η αντίθεση της Αθήνας και της Σπάρτης, σε πολλούς τομείς (πολιτικό, στρατιωτικό, κοινωνικό, ιδεολογικό, πολιτιστικό)

•        2) Η σύγκρουση συμφερόντων ανάμεσα στην Αθήνα και σε συμμάχους της Σπάρτης στην περιοχή του Ιονίου και της κάτω Ιταλίας (με την Κόρινθο), στον Βόσπορο (με τα Μέγαρα), στον Σαρωνικό (με την Αίγινα)

•        3) Ο φόβος που προκαλούσε στους Σπαρτιάτες η συνεχής ανάπτυξη της οικονομικής και στρατιωτικής δύναμης της Αθήνας.

Οι αφορμές του πολέμου

•        1) Η επέμβαση των Αθηναίων στη διένεξη Κορινθίων και Κερκυραίων (433 π.Χ.)

•        2) Η επέμβαση των Κορινθίων στη Χαλκιδική υπέρ των κατοίκων της Ποτείδαιας που αποστάτησε από την αθηναϊκή συμμαχία.

•        3) Το «Μεγαρικό ψήφισμα»· οι Αθηναίοι απαγόρευσαν στους Μεγαρείς να διαθέτουν τα προϊόντα τους στην αθηναϊκή αγορά και να χρησιμοποιούν τα λιμάνια της αθηναϊκής συμμαχίας.

•        4) Η κατάληψη της Αίγινας από τους Αθηναίους.

•        5) η επέμβαση των Θηβαίων στις Πλαταιές.

•        Σε όλες τις πόλεις της συμμαχίας, και μέσα στην ίδια την Αθήνα, υπήρχε αντιπολιτευτική, αριστοκρατική, φιλοσπαρτιατική μειοψηφία, αλλού ασήμαντη αλλού ισχυρή. Το ιδεολογικό σύνθημα, με το οποίο οι Λακεδαιμόνιοι ξεκίνησαν τον πόλεμο, ήταν «τοὺς Ἕλληνας αὐτονόμους ἀφιέναι», η απελευθέρωση δηλ. των Ελλήνων από την αθηναϊκή ηγεμονία.

Οι φάσεις του πολέμου

 

   α) Ο δεκαετής ή Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 π. Χ.)

•        Οι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοι με επικεφαλής τον βασιλιά Αρχίδαμο κατέλαβαν και λεηλάτησαν την Αττική και πολιορκούσαν επί δέκα χρόνια την πόλη της Αθήνας απ' τη στεριά.

•        Με τη Νικίειο ειρήνη του 421 π.Χ. οι αντίπαλοι επανήλθαν στα εδάφη που είχαν πριν απ' τον πόλεμο.

β) Η εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία (415-413 π.Χ.).

•        Μετά τις πρώτες επιτυχίες των Αθηναίων στη Σικελία, ο στρατηγός της εκστρατείας Αλκιβιάδης ανακλήθηκε στην Αθήνα, απέδρασε όμως στη Σπάρτη και έδωσε στους Σπαρτιάτες συμβουλές για τη συνέχιση του πολέμου, καταστρεπτικές για την πατρίδα του.

•        Το αθηναϊκό εκστρατευτικό σώμα έπαθε πανωλεθρία στη Σικελία και οι Σπαρτιάτες, με τον βασιλιά Αγι επικεφαλής, εισέβαλαν και πάλι στην Αττική.

γ) Ο πόλεμος στο Ανατολικό Αιγαίο (413-405 π.Χ.)

•        Μετά την ήττα των Αθηναίων στη Σικελία, οι περισσότεροι από τους συμμάχους τους τους εγκατέλειψαν.

•        Οι ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας, όλες μέλη της αθηναϊκής συμμαχίας ως τότε, περνούν στον περσικό έλεγχο με την ανοχή των Σπαρτιατών.

•        Το περσικό κράτος προσφέρει στους Σπαρτιάτες ουσιαστική διπλωματική και οικονομική βοήθεια, με την οποία βελτιώνουν τη ναυτική τους δύναμη.

•        Ο Αλκιβιάδης δραπετεύει από τη Σπάρτη, έρχεται σε επαφή με τις στρατιωτικές δυνάμεις των Αθηναίων στα μικρασιατικά παράλια, ανακαλείται στην Αθήνα (407 π.Χ.) και εκλέγεται «στρατηγὸς αὐτοκράτωρ»

•        Μετά την άτυχη ναυμαχία στο Νότιον της Αιολίδος ο Αλκιβιάδης καθαιρείται και αποσύρεται στον πύργο του στον Ελλήσποντο, κοντά στη Σηστό.

•        Συμβουλεύει τους Πέρσες να βοηθούν και τους Σπαρτιάτες και τους Αθηναίους, ώστε να διαιωνίζεται η σύγκρουση και να έχουν οι Πέρσες εξασφαλισμένο τον έλεγχο των εξελίξεων.

•        Στο πεδίο των συγκρούσεων τα αποτελέσματα είναι αμφίρροπα, γιατί οι δυνάμεις των αντιπάλων είναι ισοδύναμες.

•        Η τελευταία νίκη του αθηναϊκού στόλου είναι στις Αργινούσες (406 π.Χ). Επειδή όμως η κακοκαιρία εμπόδισε το έργο της διάσωσης των ναυαγών και της περισυλλογής των νεκρών, οι στρατηγοί καταδικάστηκαν σε θάνατο.

•        Ο Λύσανδρος, επιφανής ναύαρχος της Σπάρτης, ανέλαβε για δεύτερη φορά (ως «ἐπιστολεύς») την ηγεσία του ναυτικού των Λακεδαιμονίων.

•        Η απόφασή του να οδηγήσει τον στόλο των Σπαρτιατών στον Ελλήσποντο αποδείχτηκε μοιραία για τους Αθηναίους.

•        Η καταστροφή του αθηναϊκού στόλου στους Αἰγὸς ποταμούς του Ελλησπόντου, φθινόπωρο του 405 π.Χ., ήταν ολική.

•        Σε μερικούς μήνες (άνοιξη του 404 π.Χ.) η Αθήνα, πολιορκημένη από στεριά και θάλασσα, χωρίς συμμάχους, χωρίς στόλο, αναγκάστηκε να παραδοθεί με εξοντωτικούς όρους.

Επιμέλεια: Καρακολίδου Ελένη