ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΚΑΙ  ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΣ

1.     Αλληγορία: εκτεταμένη παρομοίωση

Λειτουργικότητα: Προσδίδει υποβλητικότητα και καθιστά τα νοήματα πιο αισθητά και ζωντανά. Προκαλεί τον προβληματισμό του αναγνώστη ο οποίος καλείται να αποκωδικοποιήσει τις πληροφορίες

Παράδειγμα:  Βόηθα, Θεά, το τρυφερό κλωνάρι μόνο να ΄χω× σε γκρεμό κρέμουμε βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχο

2.     Αντίθεση: Παρατίθενται 2 έννοιες που έχουν εντελώς αντίθετα χαρακτηριστικά

Λειτουργικότητα: Εντονότερη έκφραση συναισθημάτων/σκέψεων, πληρέστερη απεικόνιση της πραγματικότητας

Παράδειγμα: Τα πάθη πλιο δεν κιλαδεί το πικραμένο αηδόνι, αμέ πετά πασίχαρο, μ᾽ άλλα πουλιά σιμώνει.

3.     Οξύμωρο: Δύο έννοιες  αντιφατικές, οι οποίες αν και αποκλείουν η μια την άλλη, εκφράζουν ωστόσο ένα λογικό νόημα

Λειτουργικότητα: έμφαση στις δύο έννοιες που συνυπάρχουν αν και αντικρουόμενες, ζωντάνια και εκφραστική δύναμη στο λόγο

Παράδειγμα: αγγελικό και μαύρο φως, καλότυχοι νεκροί

4.     Ειρωνεία: το πραγματικό νόημα είναι διαφορετικό ή και αντίθετο από αυτό που αρχικά φανερώνουν οι λέξεις

Λειτουργικότητα: με τη χρήση της το υποκείμενο κατακρίνει ή στιγματίζει κάποια συμπεριφορά, μπορεί να υποδηλώνει κάποιο συναίσθημα όπως αποδοκιμασία ή θυμό, σκοπεύει στο χιούμορ προσδίδοντας σκωπτικό ύφος

Παράδειγμα: Ποιος ξέρει τι μεγαλεπήβολο σχέδιο συνέλαβε πάλι το πονηρό μυαλό τους.

5.     Κλιμακωτό: από το λιγότερο σημαντικό στο πιο σημαντικό ή και το αντίθετο κοκ.

Λειτουργικότητα: αυξάνεται ή φθίνει η ένταση,  κλιμακωτή δημιουργία καταστάσεων,  επιτυγχάνεται η συναισθηματική φόρτιση που φτάνει στην κορύφωση, αμεσότητα, πρωτοτυπία στο λόγο

Παράδειγμα: Ἦτον ἀπόλαυσις, ὄνειρον, θαῦμα.

6.     Μεταφορά: μια λέξη δε χρησιμοποιείται με την κανονική της σημασία αλλά με διαφορετική

Λειτουργικότητα: οι λέξεις αποκτούν νέες σημασιολογικές αποχρώσεις, πλουτίζουν τη γλώσσα με νέες εκφραστικές δυνατότητες. Πλούτος, δύναμη, εκφραστικότητα και ζωηρότητα, προκαλεί αλληλεπίδραση μεταξύ εννοιών και πραγμάτων η οποία προσδίδει νέες διαστάσεις και σημασίες

Παράδειγμα: θα τον έβαζα να βράσει μέσα στην ίδια του την πουτίγκα, βαριά ατμόσφαιρα, η φύση ανάσαινε, τα μάτια του σπίθιζαν.

7.     Παρομοίωση: δύο συγκρινόμενα στοιχεία έχουν μια κοινή ιδιότητα πάνω στην οοία στηρίζεται η σύγκριση

Λειτουργικότητα: προβάλλεται με ζωηρό τρόπο μια ιδιότητα ή ένα γνώρισμα ενός πράγματος, ζωντάνια , αμεσότητα, παραστατικότητα

Παράδειγμα: : καμαράκι σαν κουτί, σαν μια άλλη ράτσα.

8.     Προσωποποίηση: αποδίδονται ιδιότητες προσώπου σε αντικείμενα ή πράγματα

Λειτουργικότητα: πρωτοτυπία στο λόγο, ζωντανή και παραστατική γραφή

Παράδειγμα: η φύση ... σκαρφιζόταν κάτι τρομερό, Μια εποχή όλο καλοσύνη και συμπόνια.

9.     Υπερβολή: κάτι που υπερβαίνει το πραγματικό

Λειτουργικότητα: υπερτονίζεται ένα γεγονός, σκέψη, συναίσθημα. Έμφαση, παραστατικότητα, ισχυρή εντύπωση

Παράδειγμα: Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει.

10.  Ασύνδετο: Παρατίθενται όμοιες λέξεις, φράσεις, προτάσεις και χωρίζονται με κόμμα

Λειτουργικότητα: Ένταση/φόρτιση στον λόγο, ζωντάνια, δύναμη, γοργός ρυθμός, συμβάλλει στη συμπύκνωση του λόγου καθώς παρατίθενται σε μικρή έκταση πολλές πληροφορίες

Παράδειγμα: μόρτηδες, λούστροι, αργοί, λιμοκοντόροι

11.  Πολυσύνδετο: Τρεις ή περισσότεροι όμοιοι όροι ή προτάσεις συνδέονται μεταξύ τους με αλλεπάλληλους παρατακτικούς συνδέσμους

Λειτουργικότητα: παράθεση πολλών στοιχείων σύντομα, συσσώρευση, πολλαπλότητα, έμφαση στον λόγο και συναισθηματική φόρτιση

Παράδειγμα: Μ’ άδραχνεν όλη την ψυχή και να ΄μπει δεν ημπόρει ο ουρανός κι η θάλασσα κι ακρογιαλιά κι η κόρη.

12.  Κύκλος: όταν ένας στίχος, στροφή, αφηγηματική ενότητα, ποίημα ή αφήγημα αρχίζει και τελειώνει με την ίδια λέξη ή φράση

Λειτουργικότητα: Προσδίδει ρυθμό και μελωδία (για ποίηση) ,  έμφαση τον επαναλαμβανόμενο όρο,  γεγονός ή συναίσθημα, δίνει αίσθηση ολοκλήρωσης καθώς κλείνει ο κύκλος της αφήγησης

Παράδειγμα: Μοναχή το δρόμο επήρες, εξανάρθες μοναχή.

13.  Υπερβατό: Δύο λέξεις που αποτελούν μια συντακτική ή λογική ενότητα δεν εκφέρονται η μια δίπλα στην άλλη αλλά χωρίζονται και παρεμβάλλονται άλλες λέξεις ανάμεσά τους και ανατρέπεται η φυσική σειρά των λέξεων

Λειτουργικότητα: έμφαση στις δύο έννοιες που χωρίζονται, η διάσπαση της φυσικής ροής δίνει ένα ιδιαίτερο αισθητικό αποτέλεσμα, συχνά η ανατροπή της φυσικής ροής είναι ενδεικτική των συναισθημάτων του αφηγητή. Στην ποίηση εξυπηρετεί το μέτρο και την ομοιοκαταληξία.

Παράδειγμα: Άφησε το κάστρο κι έφυγε απολέμιστο (αντί «άφησε το κάστρο απολέμιστο και…»)

14.  Χιαστό: Δυο ζεύγη λέξεων εκφέρονται με τέτοιο τρόπο ώστε να κάνουν σχήμα Χ

Λειτουργικότητα: Τονίζονται τα 2 λεκτικά ζεύγη που το αποτελούν, εκφραστική δύναμη, ζωντάνια, παραστατικότητα, πρωτοτυπία

Παράδειγμα: Έδερνε κι έγδυνε, έγδυνε και έδερνε ολημερίς.

15.  Επανάληψη: Λέξη ή φράση επαναλαμβάνεται αυτούσια ή παραλλαγμένη 2 ή περισσότερες φορές

Λειτουργικότητα: Έμφαση στην επαναλαμβανόμενη έννοια , ένταση στον λόγο

Παράδειγμα: «Τραγούδησε, τραγούδησε, τραγούδησέ μου, κόρη».

16.  Πλεονασμός: Χρησιμοποιούνται περισσότερες λέξεις ή φράσεις από όσες χρειάζονται για να αποδοθεί το νόημα

Λειτουργικότητα: Επίτευξη ζωηρότερης και σαφέστερης έκφρασης, έμφαση σε κάποια έννοια κτλ

Παράδειγμα: Η Σμαρώ πάλι ξαναήρθε.

17.  Εικόνες (ακουστικές, οπτικές, οσφρητικές)

Λειτουργικότητα: α) οι καταστάσεις, τα γεγονότα, τα τοπία κτλ παρουσιάζονται πιο ρεαλιστικά (με εξαίρεση τις υπερρεαλιστικές εικόνες) β) διεγείρονται οι αισθήσεις του αναγνώστη και έτσι βιώνει με πιο έντονο τρόπο όσα περιγράφονται ή διαδραματίζονται

γ) ζωντάνια, παραστατικότητα, εκφραστική δύναμη στον λόγο δ) συμβάλλουν στην επίτευξη συγκεκριμένου ύφους (λυρικό, παραστατικό κτλ)

Παράδειγμα: Άκουγε τον κόσμο που πήγαινε ... για να ζεσταθούν