ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΣ
1.
Αλληγορία: εκτεταμένη
παρομοίωση
Λειτουργικότητα:
Προσδίδει υποβλητικότητα και καθιστά τα νοήματα πιο αισθητά και ζωντανά.
Προκαλεί τον προβληματισμό του αναγνώστη ο οποίος καλείται να αποκωδικοποιήσει
τις πληροφορίες
Παράδειγμα: Βόηθα, Θεά, το
τρυφερό κλωνάρι μόνο να ΄χω× σε γκρεμό κρέμουμε βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχο
2.
Αντίθεση: Παρατίθενται 2
έννοιες που έχουν εντελώς αντίθετα χαρακτηριστικά
Λειτουργικότητα:
Εντονότερη έκφραση συναισθημάτων/σκέψεων, πληρέστερη απεικόνιση της
πραγματικότητας
Παράδειγμα: Τα πάθη
πλιο δεν κιλαδεί το πικραμένο αηδόνι, αμέ πετά πασίχαρο, μ᾽ άλλα πουλιά
σιμώνει.
3.
Οξύμωρο: Δύο
έννοιες αντιφατικές, οι οποίες αν και
αποκλείουν η μια την άλλη, εκφράζουν ωστόσο ένα λογικό νόημα
Λειτουργικότητα: έμφαση
στις δύο έννοιες που συνυπάρχουν αν και αντικρουόμενες, ζωντάνια και εκφραστική
δύναμη στο λόγο
Παράδειγμα: αγγελικό και μαύρο φως, καλότυχοι νεκροί
4.
Ειρωνεία: το πραγματικό
νόημα είναι διαφορετικό ή και αντίθετο από αυτό που αρχικά φανερώνουν οι λέξεις
Λειτουργικότητα: με τη
χρήση της το υποκείμενο κατακρίνει ή στιγματίζει κάποια συμπεριφορά, μπορεί να
υποδηλώνει κάποιο συναίσθημα όπως αποδοκιμασία ή θυμό, σκοπεύει στο χιούμορ
προσδίδοντας σκωπτικό ύφος
Παράδειγμα: Ποιος
ξέρει τι μεγαλεπήβολο
σχέδιο συνέλαβε
πάλι το πονηρό μυαλό τους.
5.
Κλιμακωτό: από το
λιγότερο σημαντικό στο πιο σημαντικό ή και το αντίθετο κοκ.
Λειτουργικότητα:
αυξάνεται ή φθίνει η ένταση, κλιμακωτή
δημιουργία καταστάσεων, επιτυγχάνεται η
συναισθηματική φόρτιση που φτάνει στην κορύφωση, αμεσότητα, πρωτοτυπία στο λόγο
Παράδειγμα: Ἦτον ἀπόλαυσις, ὄνειρον,
θαῦμα.
6.
Μεταφορά: μια λέξη δε
χρησιμοποιείται με την κανονική της σημασία αλλά με διαφορετική
Λειτουργικότητα: οι
λέξεις αποκτούν νέες σημασιολογικές αποχρώσεις, πλουτίζουν τη γλώσσα με νέες
εκφραστικές δυνατότητες. Πλούτος, δύναμη, εκφραστικότητα και ζωηρότητα,
προκαλεί αλληλεπίδραση μεταξύ εννοιών και πραγμάτων η οποία προσδίδει νέες
διαστάσεις και σημασίες
Παράδειγμα: θα τον έβαζα να βράσει μέσα
στην ίδια του την πουτίγκα, βαριά ατμόσφαιρα, η φύση ανάσαινε, τα μάτια του
σπίθιζαν.
7.
Παρομοίωση: δύο
συγκρινόμενα στοιχεία έχουν μια κοινή ιδιότητα πάνω στην οοία στηρίζεται η
σύγκριση
Λειτουργικότητα:
προβάλλεται με ζωηρό τρόπο μια ιδιότητα ή ένα γνώρισμα ενός πράγματος, ζωντάνια
, αμεσότητα, παραστατικότητα
Παράδειγμα: : καμαράκι σαν κουτί, σαν μια
άλλη ράτσα.
8.
Προσωποποίηση: αποδίδονται
ιδιότητες προσώπου σε αντικείμενα ή πράγματα
Λειτουργικότητα:
πρωτοτυπία στο λόγο, ζωντανή και παραστατική γραφή
Παράδειγμα: η φύση ... σκαρφιζόταν κάτι
τρομερό, Μια εποχή όλο καλοσύνη και συμπόνια.
9.
Υπερβολή: κάτι που
υπερβαίνει το πραγματικό
Λειτουργικότητα:
υπερτονίζεται ένα γεγονός, σκέψη, συναίσθημα. Έμφαση, παραστατικότητα, ισχυρή
εντύπωση
Παράδειγμα: Τότε
από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει.
10.
Ασύνδετο: Παρατίθενται
όμοιες λέξεις, φράσεις, προτάσεις και χωρίζονται με κόμμα
Λειτουργικότητα: Ένταση/φόρτιση
στον λόγο, ζωντάνια, δύναμη, γοργός ρυθμός, συμβάλλει στη συμπύκνωση του λόγου
καθώς παρατίθενται σε μικρή έκταση πολλές πληροφορίες
Παράδειγμα: μόρτηδες,
λούστροι, αργοί, λιμοκοντόροι
11.
Πολυσύνδετο: Τρεις ή
περισσότεροι όμοιοι όροι ή προτάσεις συνδέονται μεταξύ τους με αλλεπάλληλους
παρατακτικούς συνδέσμους
Λειτουργικότητα:
παράθεση πολλών στοιχείων σύντομα, συσσώρευση, πολλαπλότητα, έμφαση στον λόγο
και συναισθηματική φόρτιση
Παράδειγμα: Μ’
άδραχνεν όλη την ψυχή και να ΄μπει δεν ημπόρει ο ουρανός κι η θάλασσα κι
ακρογιαλιά κι η κόρη.
12.
Κύκλος: όταν ένας
στίχος, στροφή, αφηγηματική ενότητα, ποίημα ή αφήγημα αρχίζει και τελειώνει με
την ίδια λέξη ή φράση
Λειτουργικότητα:
Προσδίδει ρυθμό και μελωδία (για ποίηση) ,
έμφαση τον επαναλαμβανόμενο όρο, γεγονός ή συναίσθημα, δίνει αίσθηση
ολοκλήρωσης καθώς κλείνει ο κύκλος της αφήγησης
Παράδειγμα: Μοναχή το δρόμο επήρες,
εξανάρθες μοναχή.
13.
Υπερβατό: Δύο λέξεις που
αποτελούν μια συντακτική ή λογική ενότητα δεν εκφέρονται η μια δίπλα στην άλλη
αλλά χωρίζονται και παρεμβάλλονται άλλες λέξεις ανάμεσά τους και ανατρέπεται η
φυσική σειρά των λέξεων
Λειτουργικότητα: έμφαση
στις δύο έννοιες που χωρίζονται, η διάσπαση της φυσικής ροής δίνει ένα
ιδιαίτερο αισθητικό αποτέλεσμα, συχνά η ανατροπή της φυσικής ροής είναι
ενδεικτική των συναισθημάτων του αφηγητή. Στην ποίηση εξυπηρετεί το μέτρο και
την ομοιοκαταληξία.
Παράδειγμα: Άφησε
το κάστρο κι έφυγε απολέμιστο (αντί «άφησε το
κάστρο απολέμιστο και…»)
14.
Χιαστό: Δυο ζεύγη
λέξεων εκφέρονται με τέτοιο τρόπο ώστε να κάνουν σχήμα Χ
Λειτουργικότητα:
Τονίζονται τα 2 λεκτικά ζεύγη που το αποτελούν, εκφραστική δύναμη, ζωντάνια,
παραστατικότητα, πρωτοτυπία
Παράδειγμα: Έδερνε κι έγδυνε,
έγδυνε και έδερνε ολημερίς.
15.
Επανάληψη: Λέξη ή φράση
επαναλαμβάνεται αυτούσια ή παραλλαγμένη 2 ή περισσότερες φορές
Λειτουργικότητα: Έμφαση
στην επαναλαμβανόμενη έννοια , ένταση στον λόγο
Παράδειγμα: «Τραγούδησε, τραγούδησε,
τραγούδησέ μου, κόρη».
16.
Πλεονασμός:
Χρησιμοποιούνται περισσότερες λέξεις ή φράσεις από όσες χρειάζονται για να
αποδοθεί το νόημα
Λειτουργικότητα:
Επίτευξη ζωηρότερης και σαφέστερης έκφρασης, έμφαση σε κάποια έννοια κτλ
Παράδειγμα: Η Σμαρώ πάλι ξαναήρθε.
17.
Εικόνες (ακουστικές,
οπτικές, οσφρητικές)
Λειτουργικότητα: α) οι
καταστάσεις, τα γεγονότα, τα τοπία κτλ παρουσιάζονται πιο ρεαλιστικά (με
εξαίρεση τις υπερρεαλιστικές εικόνες) β) διεγείρονται οι αισθήσεις του
αναγνώστη και έτσι βιώνει με πιο έντονο τρόπο όσα περιγράφονται ή
διαδραματίζονται
γ) ζωντάνια,
παραστατικότητα, εκφραστική δύναμη στον λόγο δ) συμβάλλουν στην επίτευξη
συγκεκριμένου ύφους (λυρικό, παραστατικό κτλ)
Παράδειγμα: Άκουγε τον κόσμο που πήγαινε
... για να ζεσταθούν
