ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑΛΟΓΟΣ

 

    ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Ορισμός.

Ο διάλογος είναι μια επικοινωνιακή διαδικασία / πράξη μεταξύ δύο ή πε­ρισσότερων ανθρώπων με την οποία διερευνάται η αλήθεια ή το ψεύδος ενός επιχειρήματος, μιας άποψης και επιδιώκεται η αποτελεσματική προ­σέγγιση ενός ζητήματος ή η ορθή επίλυση των διαφορών.

Είδη διαλόγου.

·       Εσωτερικός (έχει το χαρακτήρα της ενδοσκόπησης, του αυτοελέγ­χου, της αυτοκριτικής με στόχο την αυτοβελτίωση του ανθρώπου, την αναθεώρηση των επιλογών και των προτεραιοτή­των του)

·       Διαπροσωπικός (διεξάγεται στο πλαίσιο των συναναστροφών του ατόμου)

·       Κοινωνικός (μεταξύ των κοινωνικών ομάδων στο χώρο της εργασίας, της συμμετοχής σε συλλογικά σχήματα )

·       Εθνικός (αφορά τη συζήτηση που γίνεται για σοβαρά εθνικής εμβέλειας ζητήματα, όπως η παιδεία, η εξωτερική πολιτική, η υγεία κ. λ. π.)

·       Παγκόσμιος (διεξάγεται σε διακρατικό επίπεδο και έχει ως αντικείμενο θέματα συνεργασιών σε διάφορους τομείς διεθνούς ενδιαφέροντος, την ειρηνική επίλυση των διαφορών κ. λ. π.).

Η σημασία του διαλόγου.

1.  Επιδρά σημαντικά στην κοινωνική διάσταση του ατόμου:

• συντελεί στην ουσιαστική επικοινωνία των ατόμων με την ανταλλαγή των απόψεων, την αποφυγή των παρεξηγήσεων και την εύρεση κοινών σημείων επαφής μεταξύ των διαλεγομένων.
• αμβλύνει τις διαφορές, απαλλάσσει από αγεφύρωτες αντιθέσεις και συντελεί στη διαμόρφωση υγιών διαπροσωπικών σχέσεων.

2.  Συμβάλλει στην πνευματική ανάπτυξη του ατόμου:

• η διαδικασία του διαλόγου απαιτεί την πνευματική εγρήγορση και συνιστά άσκηση των νοητικών λειτουργιών (κρίσης, αντίληψης, στο­χαστικής διάθεσης κ. λ. π).
• η πειστική επιχειρηματολογία καθιστά αναγκαία την γλωσσική και εκφραστική επάρκεια των συνομιλητών, τη σαφή διατύπωση θέσεων και απόψεων καθώς και την καλ­λιέργεια της συλλογιστικής τους ικανότητας.

3.  Ο διάλογος συντελεί στη διαμόρφωση της πολιτικής συνείδησης του ατό­μου και στην ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος.

• ευνοεί την ανταλλαγή απόψεων, απαλλάσσει από το δογματισμό, τη μι­σαλλοδοξία, την κομματική εμπάθεια και διαμορ­φώνει σφαιρική αντίληψη των πραγμάτων, απαλλαγμένη από την ψευδαίσθηση της απόλυτης αλήθειας.
• εξαλείφει το φανατισμό, τις ιδεολογικές προκαταλήψεις και αίρει τις διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των πολιτικών αντιπάλων.
• σφυρηλατεί το πολιτικό ήθος, τη δημοκρατική συνείδηση και αναπτύσσει τη διάθεση για συμμετοχή στο πολιτικό γίγνεσθαι.
• κατοχυρώνει τη δημοκρατία και ομαλοποιεί τη λειτουργία του πολιτεύματος.
• εκφράζονται ελεύθερα οι απόψεις των συνομιλητών και επιτυγχάνονται οι αναγκαίες συγκλίσεις.
• πραγματώνεται η έννοια του πλουραλισμού, της πολυφωνικής, δηλαδή, διατύπωσης της γνώμης των πολιτών,
• ελέγχεται η εξουσία και διασφαλίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αυτό της ελευθερίας και της ισοπολιτείας.

4.  Ο διάλογος επιδρά ευεργετικά στην ψυχολογική διάθεση του ατόμου.

• ικανοποιεί την ανάγκη του ανθρώπου να επικοινωνεί με τους άλλους στο πλαίσιο της καθημερινής ζωής.
• απαλλάσσει από την αίσθηση της μοναξιάς, της απομόνωσης και την εσωστρέφεια με τη ανάπτυξη δεσμών φιλίας και αλληλοκατανόησης.
• η εξωτερίκευση των συναισθημάτων και των επιθυμιών αποφορτίζει από την εσωτερική ένταση.

5.  Ο διακρατικός διάλογος αποτελεί σημαντικό παράγοντα ειρηνικής συ­νύπαρξης των λαών γιατί:

• αποτρέπει  τον άκρατο εθνικισμό, απελευθερώνει από προκαταλή­ψεις, παραδοσιακά μίση και την αμοιβαία καχυποψία και διαμορ­φώνει πνεύμα οικουμενικής συνείδησης.
• διαμορφώνει τις αναγκαίες συ­ναινέσεις μεταξύ των χωρών και δημιουργεί διάθεση αμοιβαίων υπο­χωρήσεων.
• περιστέλλει τις προκαταλήψεις, οδηγεί στη συνεργασία, τη συνειδητοποίηση του κοινού χαρακτήρα των προβλημάτων ιδιαίτερα σε μια εποχή που τα πο­λυσύνθετα ζητήματα του παρόντος και του μέλλοντος έχουν προσ­λάβει οικουμενικό χαρακτήρα.

6.  Στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού θεσμού η αναγκαιότητα του διαλόγου εί­ναι πολυσήμαντη:

• περιορίζει το δασκαλοκεντρισμό και ουσιαστικοποιεί την επικοινω­νία μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων.
• ενεργοποιεί τη διαλεκτική και κριτική διάθεση του νέου, διεγείρει το στοχασμό του.
• η σφαιρική θέαση των πραγμάτων διαμορφώνει δημοκρατικό ήθος και απαλλάσσει από τη δου­λεία της αυθεντίας, της πνευματικής αυταρέσκειας και μονομέρειας.
• ο μαθητής εμπλουτίζει τις εμπειρίες, τους προβληματισμούς του, ενι­σχύει τη συλλογιστική διάθεση, ανακαλύπτει μόνος του τη γνώση και διευρύνει τους γνω­στικούς του ορίζοντες.

7.   Το κλίμα διαλόγου στην οικογενειακή ζωή:

• συνιστά μέσο βαθύτερης επικοινωνίας και ψυχικής επαφής.
• γεφυρώνει το «χάσμα» των γενεών και δημιουργεί κλίμα συμπόρευσης.
• ευνοεί την ομαλή κοινωνικοποίηση των νέων.
• συνειδητοποιείται η ανάγκη για επικοινωνία και ισοτιμία ώστε να περιοριστούν οι διαφορές και οι εντάσεις.

8.  Η πρόοδος της επιστήμης απαιτεί τη διαλεκτική παράθεση των απόψεων. Οι επιστή­μονες, χωρίς διάθεση δογματισμού, επιβάλλεται να ανταλλάσσουν απόψεις σχετικά με το αντικείμενο της ενασχόλησης τους. Εξάλλου, η επικράτηση πνεύματος διαλόγου σε επιστημονικά θέματα:

• κοινωνικοποιεί τη γνώση.
• ενεργοποιεί το ενδιαφέρον του πολίτη για σοβαρά ζητήματα.
• ευαισθητοποιεί το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο για τους στόχους, τις εφαρμογές των επιμέρους επιστημών.
• έτσι, διασφαλίζεται και ο κοινωνικός έλεγχος στο περιεχόμενο και τις χρήσεις των επιστημονικών επιτευγμάτων.

9.  Ο διάλογος στο χώρο της τέχνης συμβάλλει:

• στην ανάδειξη νέων τάσεων / αναζητήσεων.
• στη διερεύνηση των ειδικών ζητημάτων που προκύπτουν στον ιδιαί­τερο καλλιτεχνικό χώρο.
• στον εμπλουτισμό των εμπειριών μέσω της επικοινωνίας και της δια­λεκτικής διάθεσης.
• συντελεί στον εντοπισμό των αδυναμιών του καλλιτέχνη, ο οποίος με την επισήμανση τους αναθεωρεί προς το καλύτερο τις επιλογές.

ενισχύει το κοινό με τα αναγκαία γνωστικά εφόδια, ώστε να γνωρί­ζει τις πτυχές ενός καλλιτεχνικού έργου. Αποτελεσματικότητα του διαλογου:

α. στο άτομο:

1. Ο διάλογος βοηθά το άτομο να εμπεδώσει τις γνώσεις που έχει ήδη αποκτήσει, ενώ παράλληλα συντελεί στη διεύρυνση των γνωστικών του οριζόντων. Εκτός απ’ αυτό συμβάλλει στον απεγκλωβισμό από λανθασμένες αντιλήψεις ή αυθαίρετα συμπεράσματα.

2. Ταυτόχρονα επιτρέπει την καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας, αφού το άτομο είναι υποχρεωμένο να αναπτύξει τις οποιεσδήποτε απόψεις του στηριζόμενος σε λογικά επιχειρήματα ή να προβάλλει αντίθετες απόψεις, βοηθάει το άτομο στο να αντιμετωπίζει πολύπλευρα την πραγματικότητα και να αποκτήσει μια διευρυμένη και σφαιρική αντίληψη γύρω από τα πράγματα και τα φαινόμενα. Το άτομο γίνεται αντικειμενικό.

3. Το άτομο μαθαίνει να ελέγχει τα συναισθήματά του, να κυριαρχεί σ’ αυτά με την ορθή σκέψη και τη δύναμη του λόγου^. Άλλοτε πάλι, εκφράζει συναισθήματα, εξωτερικεύεται, αποβάλλει την εσωστρέφεια, υποτάσσει τον εγωισμό του.

4. Καλλιεργούνται τα ηθικά στοιχεία της προσωπικότητας^. Τονίζεται ο σεβασμός, εκδηλώνεται η φιλία, η άμιλλα, γίνεται αντιληπτή η αξία της ομαδικότητας και η ανάγκη της συνεργασίας.

5. Ο διάλογος αποτελεί ερέθισμα για αυτοκριτική, όταν το άτομο ανακαλύπτει μέσα απ’ αυτόν τις αδυναμίες του χαρακτήρα του και την ένδεια του πνεύματός του.

6. Συμπερασματικά, γίνεται κατανοητό ότι ο διάλογος καλλιεργεί και αναπτύσσει την προσωπικότητα του ατόμου, συμβάλλοντας θετικά προς την κατεύθυνση της ηθικοπνευματικής του ολοκλήρωσης.

 

β. στην κοινωνία:

1. Οι αποφάσεις που απορρέουν από το διάλογο – αποφάσεις κοινής αποδοχής και λογικά επεξεργασμένες – χαρακτηρίζονται από την ορθότητα και προάγουν την ασφαλέστερη αντιμετώπιση των προβλημάτων.

2. Η αντίθεση – ουσιαστικό στοιχείο του διαλόγου – αμφισβητεί κάθε κατεστημένη τάξη πραγμάτων, καταρρίπτει οτιδήποτε προβάλλει ως απόλυτο, με αποτέλεσμα τη δυναμική και δημιουργική εξέλιξη της κοινωνίας.

3. Ο διάλογος θεμελιώνει τη δημοκρατία, αφού επιλύει ομαλά τις αντιθέσεις και επιτρέπει τον κριτικό έλεγχο των αποφάσεων που λαμβάνονται στον πολιτικό χώρο.

4. Τίθενται σωστά πρότυπα κοινωνικής συμβίωσης, παραμερίζονται οι αψιμαχίες, η βία και οι αντιδικίες που καλλιεργούνται από το φανατισμό.

5. Συναφές με το παραπάνω είναι και το εξής: η αμοιβαία υποχώρηση των αντιπαρατιθέμενων που προϋποθέτει ο διάλογος εξασφαλίζει την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών και σε παγκόσμιο επίπεδο.

6. Ο διάλογος δίνει εναύσματα για ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ των ατόμων, πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό σήμερα που οι συγκρούσεις και ο ανταγωνισμός κλονίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις και αποξενώνουν.

 

Προϋποθέσεις εποικοδομητικού διαλόγου.

1.  Σαφής γνώση του αντικειμένου

• η αποτελεσματικότητα του διαλόγου προϋποθέτει την επαρκή γνώ­ση όλων των επιμέρους πτυχών του θέματος.
• με το διάλογο δοκιμάζεται η πληρότητα των γνώσεων που θα συμβάλλουν στην διερεύνηση ενός θέματος και στην ορθή επίλυση ενός προβλήματος.

2.  Πνευματική ευρύτητα. Οι διαλεγόμενοι επιβάλλεται να:

• διακρίνονται από την απουσία δογματισμού, φανατισμού, μισαλλο­δοξίας, προσωπικής εμπάθειας και προκαταλήψεων.
• αναγνωρίζουν το αναφαίρετο δικαίωμα να εκφράζει ο συνομιλητής τους ελεύθερα τις απόψεις του.
• αποδεσμευτούν από αυθεντίες, ιδεοληψίες, τον άκρατο υποκειμενι­σμό, την ψευδαίσθηση του αλάθητου.

3.  Καλοπροαίρετη διάθεση

• αποφυγή επιβολής απόψεων, ισχυρογνωμοσύνης και οξύτητας.
• ισότιμη αντιμετώπιση των διαλεγομένων χωρίς πνεύμα διακρίσεων και διάθεση υποτίμησης.
• διάθεση για αποδοχή της γνώμης του άλλου, εφόσον αποδειχτεί η ορθότητα της.

4.  Ορθή χρήση του λεκτικού κώδικα

• εκφραστική σαφήνεια, αποφυγή των παρεκβάσεων, της επανάληψης, του βερμπαλισμού, της αναι­τιολόγητης μακρηγορίας και φλυαρίας.
• ετοιμολογία, ακριβής διατύπωση των σκέψεων και των συλλογισμών δίχως επιζήτηση της λεξιθηρίας.
• ικανότητα επαρκούς και πειστικής επιχειρηματολογίας και τεκμη­ρίωσης των προσωπικών θέσεων.

5.  Δημοκρατικό κλίμα

• εξασφάλιση ελευθερίας στη διατύπωση των απόψεων, παρρησία.
• πνεύμα σεβασμού της διαφορετικότητας, πνευματική ανεκτικότητα.
• απουσία λογοκρισίας.
• αποφυγή των παράλληλων μονολόγων που δυσχεραίνουν την αντι­παραβολή των διαφορετικών θέσεων.

6.  Επιπλέον προϋποθέσεις:

• η αυτοπειθαρχία
• η υπομονή
• η αξιοπρεπής στάση απέναντι στη γνώμη ή στις γνώμες των άλλων (προ­σοχή, σεβασμός, ανοχή).
• η αντικειμενική σκέψη
• η αποφυγή της γενίκευσης αλλά και της άστοχης απλοποίησης
• η ακριβολογία
• η αποφυγή της βιασύνης στην εξαγωγή συμπερασμάτων
• η αποδοχή του πολλαπλού χαρακτήρα της αλήθειας.
• η πλήρης και ουσιαστική κατοχύρωση της ελευθερίας έκφρασης
• το όμοιο περίπου μορφωτικό επίπεδο των συνομιλητών (για ειδικά, όχι κοινωνικά θέματα).

Αίτια εκφυλισμού του διαλόγου.

·       Η οργάνωση της σύγχρονης ζωής ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τη συρρίκνωση και τον εκφυλισμό του διαλόγου στις διαπροσωπικές σχέσεις.

·       Ο αγχωτικός και άξενος χαρακτήρας της προωθεί την απομόνωση, τον ατομι­κισμό και περιορίζει τα περιθώρια χρόνου για τον άνθρωπο, περιορίζοντας τις δυνατότητες ανάπτυξης γόνιμου και ήρεμου διαλόγου.

·       Ταυτόχρονα, η γενικό­τερη κοινωνική κρίση σε συνδυασμό με τη φθορά της γλώσσας και την κυ­ριαρχία των Μ.Μ.Ε στο επίπεδο της επικοινωνίας, εκτοπίζει το διάλογο στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής.

·       Ο χαρακτήρας της εκπαίδευσης και η ευρύτερη αγωγή συμβάλλουν στη δημιουργία του φαινομένου. Αυτές δεν προωθούν τον ουσιαστικό διάλογο, ούτε τηρούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις του. Παρά τις αλλαγές στη λειτουρ­γία τους ο μονόλογος και η επιβολή των απόψεων εξακολουθούν να αποτε­λούν κυρίαρχα χαρακτηριστικά τους.

·       Η γνώση δεν προσεγγίζεται, πολλές φο­ρές, ερευνητικά και η διαφορετική άποψη δε βρίσκει πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθεί. Ο νέος άνθρωπος έτσι δε διαπλάθεται κατάλληλα και δεν έχει ανάλογες εμπειρίες  διαλόγου. Το γεγονός αυτό είναι επόμενο να χαρακτηρίζει και τη μετέπειτα πολιτική και κοινωνική του συμπε­ριφορά.

Παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στην καλλιέργεια πνεύματος διαλόγου.

1.  Η συνειδητοποίηση από μέρους του ατόμου της αξίας του διαλόγου. Ο διάλογος μπορεί να συμβάλει στην:

• άρση των παρεξηγήσεων
• άμβλυνση των διαφορών
• δημιουργία συναινετικών αντιλήψεων
• διαμόρφωση κλίματος ουσιαστικής επικοινωνίας
• δημιουργική σύνδεση των αντιτιθέμενων απόψεων.

2.  Η συμμετοχή του ατόμου σε συλλογικά σχήματα δράσης, όπως είναι οι πολιτικές νεολαίες, οι πολιτιστικοί σύλλογοι, τα κοινωνικά κινήματα (φιλειρηνικά, οικολογικά κ. λ. π.) καλλιεργεί πνεύμα διαλόγου, γιατί:

• διεξάγονται συζητήσεις και ανταλλάσσονται απόψεις, προκειμένου να ληφθούν αποφάσεις, γεγονός που αναδεικνύει την αξία του διαλόγου.
• η διατύπωση διαφορετικών απόψεων και η σχετική επιχειρηματο­λογία απαλλάσσουν από το δογματισμό.

3.  Η οικογένεια οφείλει:

• να διαμορφώνει το κατάλληλο επικοινωνιακό κλίμα, ώστε να καλ­λιεργήσει την αξία του διαλόγου στην αντιμετώπιση των κοινών προβλημάτων.
• να διαμορφώνει προσωπικότητες με αυτόνομη σκέψη, που θα διατυπώνουν ελεύθερα τις απόψεις τους, με διαλεκτική διάθεση, που θα συμβάλλει στη σύγκλιση των αντικρουόμενων αντιλήψεων.

4.  Η εκπαίδευση επιβάλλεται, με την υιοθέτηση του διαλόγου στη δι­δακτική πράξη, με το ευρύτερο περιεχόμενο και τους παιδαγωγικούς της στόχους, να συμβάλει στη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προ­σωπικοτήτων με:

• πνευματική καλλιέργεια, που θα απαλλάσσει από τη μονομέρεια, τις δογματικές εμμονές, τη μονόπλευρη και προσέγγι­ση των πραγμάτων.
• υγιή πολιτική συνείδηση, χωρίς κομματικές αγκυλώσεις και άκρι­τη υιοθέτηση ιδεολογικών αντιλήψεων, που αποκλείουν το διάλο­γο.

5.  Τα ΜΜΕ, μπορούν να συντελέσουν στην καλλιέργεια διαλεκτικής διάθεσης με:

• την πολυφωνική λειτουργία τους, με την ισότιμη προβολή / συμμε­τοχή κομμάτων, κοινωνικών φορέων και άλλων παραγόντων που αντιπροσωπεύουν διαφορετικές απόψεις.
• τη διεξαγωγή εκπομπών διαλόγου για σοβαρά θέματα, που αναδει­κνύει τη συζήτηση ως το κορυφαίο μέσο επίλυσης των διαφορών.

6.  Το περιεχόμενο και η ποιότητα της πολιτικής ζωής διαδραματίζει πρωταρχικό ρόλο στην αγωγή του διαλόγου, όταν:

• η εξουσία δεν ασκείται ερήμην των πολιτών, αλλά οι αποφάσεις είναι προϊόν κοινωνικού διαλόγου.
• αναπτύσσεται δημιουργικός διάλογος μεταξύ των κομμάτων για μείζονα θέματα, ώστε να επιτευχθούν οι αναγκαίες συναινέσεις.
• απουσιάζει ο δογματισμός, η κομματικοποίηση και ο φανατισμός στην καθημερινή πολιτική αντιπαράθεση.
• υπάρχουν κόμματα αρχών με δημοκρατι­κή λειτουργία και όχι προσωποπαγή με μεσσιανικού τύπου ηγεσίες.

 

Συμπέρασμα

Ο διάλογος, τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό και σε διεθνές επίπεδο αποτελεί το βασικότερο παράγοντα της αρμονικής συνύπαρξης ατόμων και λαών και τον αποτελεσματικότερο κοινωνικό καταλύτη που συναιρεί τις δυνάμεις των ανθρώπων σε μια κοινή συνισταμένη για την κοινή τους πρόοδο.

 

ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

 

 Αναλφαβητισμός

Ορισμός

Αναλφαβητισμός, με την κλασική έννοια του όρου, είναι η άγνοια των στοιχειωδών γραμμάτων, η αδυναμία ανάγνωσης και γραφής.

  Σύμφωνα με την Ουνέσκο “αναλφάβητος είναι όποιος δεν έχει αποκτήσει τις αναγκαίες γνώσεις και ικανότητες για την άσκηση όλων των δραστηριοτήτων για τις οποίες η γραφή, η ανάγνωση και η αρίθμηση είναι απαραίτητες”.

Μορφές – είδη

Α. Πλήρης / ολικός : πλήρης άγνοια γραφής και ανάγνωσης

Β.  Μερικός  : ικανότητα ανάγνωσης, όχι γραφής

Οι αναλφάβητοι χωρίζονται επίσης σε δύο μεγάλες κατηγορίες :

α. τους oργανικά αναλφάβητους, εκείνους δηλαδή που δε διδάχθηκαν ποτέ γραφή και ανάγνωση, άρα δε φοίτησαν ποτέ στο σχολείο και

β. τους λειτουργικά αναλφάβητους, εκείνους δηλαδή που διδάχθηκαν γραφή και ανάγνωση, αλλά στη συνέχεια δεν καλλιέργησαν αυτές τις γνώσεις, με αποτέλεσμα να ατονήσουν και να ξεχαστούν.

Αξίζει εντούτοις να σημειωθεί ότι η γενίκευση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και η εξάπλωση των ΜΜΕ μετέβαλαν σε μεγάλο βαθμό το περιεχόμενο του αναλφαβητισμού. Έτσι, σήμερα, ο λειτουργικός αναλφαβητισμός είναι η αδυναμία κατανόησης απλών γεγονότων τα οποία αναφέρονται στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων (κοινωνική, οικονομική, πολιτική). Αυτή η μορφή αναλφαβητισμού είναι ανεξάρτητη από την τυπική μόρφωση και συναντάται σε κάθε κοινωνικό στρώμα.

-  Ο αναλφαβητισμός είναι φαινόμενο δηλωτικό της πολιτισμικής ανάπτυξης ενός λαού.

-   Παρατηρείται κυρίως στις υπανάπτυκτες χώρες και λιγότερο στις αναπτυσσόμενες.

- Εμφανίζεται και στις αναπτυγμένες, όπου πλήττει κυρίως :

οικονομικά εξαθλιωμένα στρώματα, κατώτερες κοινωνικές τάξεις, μετανάστες και πρόσφυγες, γενικά τις μειονότητες, τις γυναίκες, τον αγροτικό πληθυσμό.

Αίτια

/ Οικονομικοί λόγοι : α. η ανάγκη για βιοπορισμό οδηγεί στην αναζήτηση εργασίας από την παιδική ηλικία και επομένως στην απομάκρυνση από τα εκπαιδευτικά κέντρα.

β. οικονομική και κοινωνική καθυστέρηση, χαμηλό βιοτικό επίπεδο  í αδυναμία ίδρυσης σχολείων.

/ Αδιαφορία του κράτους για την επαρχία, τις αγροτικές περιοχές, τις υποβαθμισμένες και τις δυσπρόσιτες (βλ. έλλειψη σχολείων).

/ Κοινωνικές ανισότητες – μη κατοχυρωμένο για όλους το κοινωνικό δικαίωμα στην παιδεία – ο αναλφαβητισμός συνδέεται στενά με τη φτώχεια και την κοινωνική περιθωριοποίηση (για παράδειγμα τα παιδιά αναλφάβητων γονιών έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να μείνουν αναλφάβητα).

/ Προκαταλήψεις, στερεότυπα, κοινωνικός και φυλετικός ρατσισμός.

/ Μετανάστευση, προσφυγιά

/ Πόλεμος, αλλεπάλληλες πολεμικές περιπέτειες – μακρόχρονη υποδούλωση σε ξένους κατακτητές.

/ Πολιτικά συμφέροντα – προσπάθεια πολιτικής χειραγώγησης και εκμετάλλευσης των αναλφάβητων από ανελεύθερα καθεστώτα.

/ Η ευθύνη της οικογένειας

/ Χαμηλό πνευματικό επίπεδο – περιορισμένες πνευματικές δυνατότητες

/ Μεγάλος αριθμός νομάδων-κτηνοτρόφων – διασπορά μεγάλου τμήματος πληθυσμού σε μικρούς αγροτικούς οικισμούς.

ειδικά για το λειτουργικό 

Α.  Η εγκατάλειψη των βασικών σπουδών πριν από την ολοκλήρωσή τους – η γρήγορη ένταξη στην παραγωγική διαδικασία και η απομάκρυνση από την εκπαίδευση í αδρανοποίηση και λήθη των ήδη υπαρχουσών γνώσεων.

Β. Η πολυπλοκότητα των σύγχρονων συνθηκών ζωής – οι ραγδαίες εξελίξεις – ο καταιγισμός των ανθρώπων με πληροφορίες από τα ΜΜΕ  í αδυναμία αφομοίωσής τους από το σύγχρονο άνθρωπο.

Γ. Η έντονη εξειδίκευση που οδηγεί σε πνευματική μονομέρεια, σε έλλειψη γενικών γνώσεων.

Δ. Η χρησιμοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας που εισάγει στοιχεία αυτοματισμού στην καθημερινή ζωή, οξύνει το πρόβλημα του αναλφαβητισμού.

Συνέπειες

σε ατομικό επίπεδο

1. αναλφάβητος εξαρτάται από τους άλλους ανθρώπους – συχνά γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης

2. αδυναμία εύρεσης εργασίας – περιορισμένοι οι τομείς απασχόλησης

3. υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου – πρωτόγονος ο τρόπος διαβίωσης

4. ο αναλφάβητος βυθίζεται σε σκοτάδι αμάθειας, είναι δέσμιος προκαταλήψεων, προλήψεων, δεισιδαιμονιών – χειραγωγείται εύκολα, φανατίζεται, γίνεται άβουλο ενεργούμενο í είναι πνευματικά ανελεύθερος

5. δε γνωρίζει τη χαρά της γνώσης

6. διακατέχεται από ανασφάλεια, συμπλέγματα κατωτερότητας, φόβο

7. παρεμποδίζεται η συμμετοχή στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα – ο αναλφαβητισμός λειτουργεί ανασταλτικά για την ανάπτυξη των συμμετοχικών θεσμών (όπως για παράδειγμα των συνεταιρισμών) – ο αναλφάβητος  δεν μπορεί να ενημερωθεί, να γνωρίσει τα πολιτικά προγράμματα και άρα να επιλέξει ορθά – δεν έχει σαφή αντίληψη των ατομικών και κοινωνικών πολιτικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων í δυσχεραίνεται η ομαλή ένταξή του στο κοινωνικό σύνολο

8. κωλυσιεργείται η επικοινωνία του με τους άλλους – ο αναλφάβητος αδυνατεί να εξωτερικεύσει τον εσωτερικό του κόσμο  απομόνωση, εσωστρέφεια

9. αδυναμία επαφής με το γλωσσικό κώδικα, άρα και με την πολιτισμική παράδοση και την εθνική ταυτότητα

σε κοινωνικό επίπεδο

1. μένει ανεκμετάλλευτο πολύτιμο ανθρώπινο δυναμικό (κλίσεις, δεξιότητες…)

2.  ο αναλφαβητισμός αποτελεί τροχοπέδη για την τεχνολογική χειραφέτηση  των λαών í αναστέλλει την οικονομική ανάπτυξη, ενισχύει την οικονομική εξάρτηση των χωρών και διευρύνει το χάσμα μεταξύ των αναπτυσσόμενων και αναπτυγμένων χωρών.

3. ευνοείται η ανάπτυξη φαινομένων κοινωνικής απόκλισης, ο κοινωνικός ρατσισμός – υποθάλπονται οι κοινωνικές ανισότητες

4. ο αναλφαβητισμός των γυναικών απαγορεύει την κοινωνική και οικονομική χειραφέτηση της γυναίκας

5. δυσχεραίνει τις δημοκρατικές διαδικασίες (οι αναλφάβητοι αδυνατούν να συμμετέχουν σε συλλογικές δραστηριότητες) – ευνοούνται τα ολοκληρωτικά καθεστώτα

6. οι χώρες με υψηλό δείκτη αναλφαβητισμού δεν μπορούν να διαφυλάξουν τον πολιτισμό τους και να κατοχυρώσουν τις αξίες τους í ευκολότερη η πολιτιστική αλλοτρίωση

7. οι χώρες αυτές προβάλλουν μία αναξιοπρεπή εικόνα στο διεθνή χώρο

8. διαιωνίζεται ο διαχωρισμός των λαών σε υπανάπτυκτους και αναπτυγμένους

9. αδυναμία γόνιμης επαφής με άλλους πολιτισμούς (“ο αναλφαβητισμός είναι εμπόδιο στην αλληλοδιείσδυση των πολιτισμών και στον αμοιβαίο εμπλουτισμό τους”)

 καταπολέμηση του φαινομένου 

. κατοχύρωση του δικαιώματος στη μόρφωση για όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από φυλή, φύλο, θρήσκευμα, κοινωνική ή οικονομική κατάσταση (να παρέχεται υποχρεωτικά η στοιχειώδης τουλάχιστον μόρφωση)

.  απαγόρευση της παιδικής εργασίας

. να δημιουργηθούν σύγχρονα εκπαιδευτικά κέντρα ιδιαίτερα στις αγροτικές και τις υποβαθμισμένες περιοχές

. ενίσχυση των προγραμμάτων επιμόρφωσης για τους ενήλικες αναλφάβητους – τμήματα υποδοχής για τα παιδιά των παλιννοστούντων

. το κράτος να παρέχει οικονομική υποστήριξη  στις οικογένειες των οικονομικά ασθενέστερων μαθητών ώστε να μην αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους

. ενεργοποίηση των διεθνών οργανισμών (ιδ. UNESCO)

. εκστρατεία ενημέρωσης από τα MME για τα ειδικά προγράμματα επιμόρφωσης των ενηλίκων αναλφάβητων “ο  αγώνας κατά του αναλφαβητισμού πρέπει να είναι μια συλλογική διαδικασία συνειδητοποίησης, ενεργοποίησης, κινητοποίησης και απελευθέρωσης των ανθρώπων και γι’ αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς τη συμμετοχή σε όλα τα επίπεδα αυτών που αφορά άμεσα : των ίδιων των αναλφάβητων.(…) Η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού δεν πρέπει να επαφίεται μόνο στο κράτος. Είναι υπόθεση και των εργατικών οργανώσεων, των γεωργικών συνεταιρισμών, των αγροτικών και πολιτιστικών συλλόγων, των πολιτικών οργανώσεων των εργαζομένων και γενικά όλων των λαϊκών συλλογικών φορέων.”(Αντιτετράδια της εκπαίδευσης)

 

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΚΑΙ  ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΣ

1.     Αλληγορία: εκτεταμένη παρομοίωση

Λειτουργικότητα: Προσδίδει υποβλητικότητα και καθιστά τα νοήματα πιο αισθητά και ζωντανά. Προκαλεί τον προβληματισμό του αναγνώστη ο οποίος καλείται να αποκωδικοποιήσει τις πληροφορίες

Παράδειγμα:  Βόηθα, Θεά, το τρυφερό κλωνάρι μόνο να ΄χω× σε γκρεμό κρέμουμε βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχο

2.     Αντίθεση: Παρατίθενται 2 έννοιες που έχουν εντελώς αντίθετα χαρακτηριστικά

Λειτουργικότητα: Εντονότερη έκφραση συναισθημάτων/σκέψεων, πληρέστερη απεικόνιση της πραγματικότητας

Παράδειγμα: Τα πάθη πλιο δεν κιλαδεί το πικραμένο αηδόνι, αμέ πετά πασίχαρο, μ᾽ άλλα πουλιά σιμώνει.

3.     Οξύμωρο: Δύο έννοιες  αντιφατικές, οι οποίες αν και αποκλείουν η μια την άλλη, εκφράζουν ωστόσο ένα λογικό νόημα

Λειτουργικότητα: έμφαση στις δύο έννοιες που συνυπάρχουν αν και αντικρουόμενες, ζωντάνια και εκφραστική δύναμη στο λόγο

Παράδειγμα: αγγελικό και μαύρο φως, καλότυχοι νεκροί

4.     Ειρωνεία: το πραγματικό νόημα είναι διαφορετικό ή και αντίθετο από αυτό που αρχικά φανερώνουν οι λέξεις

Λειτουργικότητα: με τη χρήση της το υποκείμενο κατακρίνει ή στιγματίζει κάποια συμπεριφορά, μπορεί να υποδηλώνει κάποιο συναίσθημα όπως αποδοκιμασία ή θυμό, σκοπεύει στο χιούμορ προσδίδοντας σκωπτικό ύφος

Παράδειγμα: Ποιος ξέρει τι μεγαλεπήβολο σχέδιο συνέλαβε πάλι το πονηρό μυαλό τους.

5.     Κλιμακωτό: από το λιγότερο σημαντικό στο πιο σημαντικό ή και το αντίθετο κοκ.

Λειτουργικότητα: αυξάνεται ή φθίνει η ένταση,  κλιμακωτή δημιουργία καταστάσεων,  επιτυγχάνεται η συναισθηματική φόρτιση που φτάνει στην κορύφωση, αμεσότητα, πρωτοτυπία στο λόγο

Παράδειγμα: Ἦτον ἀπόλαυσις, ὄνειρον, θαῦμα.

6.     Μεταφορά: μια λέξη δε χρησιμοποιείται με την κανονική της σημασία αλλά με διαφορετική

Λειτουργικότητα: οι λέξεις αποκτούν νέες σημασιολογικές αποχρώσεις, πλουτίζουν τη γλώσσα με νέες εκφραστικές δυνατότητες. Πλούτος, δύναμη, εκφραστικότητα και ζωηρότητα, προκαλεί αλληλεπίδραση μεταξύ εννοιών και πραγμάτων η οποία προσδίδει νέες διαστάσεις και σημασίες

Παράδειγμα: θα τον έβαζα να βράσει μέσα στην ίδια του την πουτίγκα, βαριά ατμόσφαιρα, η φύση ανάσαινε, τα μάτια του σπίθιζαν.

7.     Παρομοίωση: δύο συγκρινόμενα στοιχεία έχουν μια κοινή ιδιότητα πάνω στην οοία στηρίζεται η σύγκριση

Λειτουργικότητα: προβάλλεται με ζωηρό τρόπο μια ιδιότητα ή ένα γνώρισμα ενός πράγματος, ζωντάνια , αμεσότητα, παραστατικότητα

Παράδειγμα: : καμαράκι σαν κουτί, σαν μια άλλη ράτσα.

8.     Προσωποποίηση: αποδίδονται ιδιότητες προσώπου σε αντικείμενα ή πράγματα

Λειτουργικότητα: πρωτοτυπία στο λόγο, ζωντανή και παραστατική γραφή

Παράδειγμα: η φύση ... σκαρφιζόταν κάτι τρομερό, Μια εποχή όλο καλοσύνη και συμπόνια.

9.     Υπερβολή: κάτι που υπερβαίνει το πραγματικό

Λειτουργικότητα: υπερτονίζεται ένα γεγονός, σκέψη, συναίσθημα. Έμφαση, παραστατικότητα, ισχυρή εντύπωση

Παράδειγμα: Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει.

10.  Ασύνδετο: Παρατίθενται όμοιες λέξεις, φράσεις, προτάσεις και χωρίζονται με κόμμα

Λειτουργικότητα: Ένταση/φόρτιση στον λόγο, ζωντάνια, δύναμη, γοργός ρυθμός, συμβάλλει στη συμπύκνωση του λόγου καθώς παρατίθενται σε μικρή έκταση πολλές πληροφορίες

Παράδειγμα: μόρτηδες, λούστροι, αργοί, λιμοκοντόροι

11.  Πολυσύνδετο: Τρεις ή περισσότεροι όμοιοι όροι ή προτάσεις συνδέονται μεταξύ τους με αλλεπάλληλους παρατακτικούς συνδέσμους

Λειτουργικότητα: παράθεση πολλών στοιχείων σύντομα, συσσώρευση, πολλαπλότητα, έμφαση στον λόγο και συναισθηματική φόρτιση

Παράδειγμα: Μ’ άδραχνεν όλη την ψυχή και να ΄μπει δεν ημπόρει ο ουρανός κι η θάλασσα κι ακρογιαλιά κι η κόρη.

12.  Κύκλος: όταν ένας στίχος, στροφή, αφηγηματική ενότητα, ποίημα ή αφήγημα αρχίζει και τελειώνει με την ίδια λέξη ή φράση

Λειτουργικότητα: Προσδίδει ρυθμό και μελωδία (για ποίηση) ,  έμφαση τον επαναλαμβανόμενο όρο,  γεγονός ή συναίσθημα, δίνει αίσθηση ολοκλήρωσης καθώς κλείνει ο κύκλος της αφήγησης

Παράδειγμα: Μοναχή το δρόμο επήρες, εξανάρθες μοναχή.

13.  Υπερβατό: Δύο λέξεις που αποτελούν μια συντακτική ή λογική ενότητα δεν εκφέρονται η μια δίπλα στην άλλη αλλά χωρίζονται και παρεμβάλλονται άλλες λέξεις ανάμεσά τους και ανατρέπεται η φυσική σειρά των λέξεων

Λειτουργικότητα: έμφαση στις δύο έννοιες που χωρίζονται, η διάσπαση της φυσικής ροής δίνει ένα ιδιαίτερο αισθητικό αποτέλεσμα, συχνά η ανατροπή της φυσικής ροής είναι ενδεικτική των συναισθημάτων του αφηγητή. Στην ποίηση εξυπηρετεί το μέτρο και την ομοιοκαταληξία.

Παράδειγμα: Άφησε το κάστρο κι έφυγε απολέμιστο (αντί «άφησε το κάστρο απολέμιστο και…»)

14.  Χιαστό: Δυο ζεύγη λέξεων εκφέρονται με τέτοιο τρόπο ώστε να κάνουν σχήμα Χ

Λειτουργικότητα: Τονίζονται τα 2 λεκτικά ζεύγη που το αποτελούν, εκφραστική δύναμη, ζωντάνια, παραστατικότητα, πρωτοτυπία

Παράδειγμα: Έδερνε κι έγδυνε, έγδυνε και έδερνε ολημερίς.

15.  Επανάληψη: Λέξη ή φράση επαναλαμβάνεται αυτούσια ή παραλλαγμένη 2 ή περισσότερες φορές

Λειτουργικότητα: Έμφαση στην επαναλαμβανόμενη έννοια , ένταση στον λόγο

Παράδειγμα: «Τραγούδησε, τραγούδησε, τραγούδησέ μου, κόρη».

16.  Πλεονασμός: Χρησιμοποιούνται περισσότερες λέξεις ή φράσεις από όσες χρειάζονται για να αποδοθεί το νόημα

Λειτουργικότητα: Επίτευξη ζωηρότερης και σαφέστερης έκφρασης, έμφαση σε κάποια έννοια κτλ

Παράδειγμα: Η Σμαρώ πάλι ξαναήρθε.

17.  Εικόνες (ακουστικές, οπτικές, οσφρητικές)

Λειτουργικότητα: α) οι καταστάσεις, τα γεγονότα, τα τοπία κτλ παρουσιάζονται πιο ρεαλιστικά (με εξαίρεση τις υπερρεαλιστικές εικόνες) β) διεγείρονται οι αισθήσεις του αναγνώστη και έτσι βιώνει με πιο έντονο τρόπο όσα περιγράφονται ή διαδραματίζονται

γ) ζωντάνια, παραστατικότητα, εκφραστική δύναμη στον λόγο δ) συμβάλλουν στην επίτευξη συγκεκριμένου ύφους (λυρικό, παραστατικό κτλ)

Παράδειγμα: Άκουγε τον κόσμο που πήγαινε ... για να ζεσταθούν